Arama
Ömer Hayyam kimdir? Ömer Hayyam'ın astronomiye katkıları...
Yaşadığı dönemde, İbn Sina'dan sonra Doğu'da yetişen en büyük alim olarak kabul edilen Ömer Hayyam, edebiyat dışında tıp, fizik, cebir, geometri ve yüksek matematik alanlarında da önemli çalışmalara imza attı. Aynı zamanda döneminin önemli astronomlarından biri olan Hayyam, Sultan Melikşah'ın kurduğu İsfahan Rasathanesi'nde on sekiz yıl görev yaptı. Vefatının yıl dönümünde Ömer Hayyam'ın astronomiye katkılarını derledik.
Ömer Hayyam, birçok kübik denklemleri inceleyip bu denklemleri sınıflandırdı. Matematik tarihinde bu sınıflandırmayı ilk kez Ömer Hayyam yaptı. Ayrıca "Pascal Üçgeni" olarak bilinen üçgenle de ilgili bir kitap yazdığı bilinir.
Günümüzde kayıp olan eserde, Pascal'dan yıllar önce bu üçgenin özelliklerini incelemişti. Fakat kitabın içeriğiyle ilgili bilgiler oldukça sınırlıdır.
Üçüncü dereceden 13 farklı denklem bulan Ömer Hayyam denklem çözümlerinde bilinmeyen sayılara "şey" der. Hayyam, sonraları bunun yerine bilinmeyen anlamına gelen X sembolü kullanılmasını kazandırmıştı.
Ömer Hayyam, cebiri "Sayısal ve geometrik bilinmeyenlerin belirlenmesini amaçlayan bilim" olarak tanımlar. Onun temel amacı cebirsel denklemlere geometrik çözümler önermekti. Bu yöntemi de tüm denklemlere uygulamaya çalışmıştı. Bu bağlamda Hayyam, Fransız matematikçi Descartes'tan ortalama altı asır önce, analitik geometrinin Harezmî'den sonraki ikinci önderidir.
Gerek kendi yaşadığı dönemde, gerekse sonraki çağlarda yazılan tüm kaynaklarda, Ömer Hayyam'ın çağının bütün bilgilerini edindiği, o alanlarda derin tartışmalara girdiği, fıkıh, ilahiyat, edebiyat, tarih, fizik ve astronomi okuttuğu yazılıdır.
Ömer Hayyam, yazdığı şiirlerinin yanında özellikle Eukleides'in Elemanları eseri aracılığıyla Orta Çağ'a ulaşan, Yunan ile Hint ve Çin matematiğini birlikte tanıma olanağını başarıyla kullanarak büyük bir gelişme gösteren 12'inci yüzyılın önemli matematikçilerinden biriydi.
İrrasyonel sayıların rasyonel sayılar gibi kullanılabileceğini kanıtladığı için "matematik tarihinde dönüm noktası oluşturan adam" olarak anılan Ömer Hayyam, Newton'dan önce cebirde, n tam pozitif iken (a + b)n ifadesinin açınımı formülleştirdi.
Ziyc – i Melikşahi (Astronomi ve takvime dair, Melikşah'a ithaf edilmiştir)
Kitabün fi'l Burhan ül Sıhhat – ı Turuk ül Hind (Geometriye dair)
Risaletün fi Berahin İl Cebr ve Mukabele (Cebir ve denklemlere dair)
Müşkilat'ül Hisab (Aritmetiğe dair)
İlm – i Külliyat (Genel prensiplere dair)
Nevruzname (Takvim ve yılbaşı tespitine dair)
Risaletün fil İhtiyal li Marifet. (Altın ve gümüşten yapılmış bir cisimde altın ve gümüş miktarının bilinmesine dair)
Risaletün fi Şerhi ma Eşkele min Musaderat (Öklid'in bir probleminin çözülmesi metoduna dair, Hollanda Leiden kütüphanesinde bir nüshası vardır)
Risaletün fi Vücud (Felsefede ontoloji bahsine dair)
Muhtasarun fi't Tabiiyat (Fizik İlmine dair)
Risaletün fi'l Kevn vet Teklif (Felsefeye dair)
Levazim'ül Emkine (Meskûn yerlerin iklimi ve hava değişikliklerine dair)
Fil Cevab Selaseti Mesail ve fi Keşfil Hicab (Üç meseleye cevap ve alemde zıtlığın zorunlu olduğuna dair)
Mizan'ül Hikem (Pırlantalı eşyaların taşlarını çıkarmadan kıymetini bulmanın yöntemine dair)
Abdurrahman'el Neseviye Cevab (Hak Teala'nın alemleri yaratmasının ve insanları ibadetle yükümlü kılmasının hikmetine dair)
Nizamülmülk (Arkadaşı olan vezirin biyografisi)
Eş'arı bil Arabiyye (Arabça rûbaileri)
Fil Mutayat (İlim prensipleri)