Arama
Ömer Hayyam kimdir? Ömer Hayyam'ın astronomiye katkıları...
Yaşadığı dönemde, İbn Sina'dan sonra Doğu'da yetişen en büyük alim olarak kabul edilen Ömer Hayyam, edebiyat dışında tıp, fizik, cebir, geometri ve yüksek matematik alanlarında da önemli çalışmalara imza attı. Aynı zamanda döneminin önemli astronomlarından biri olan Hayyam, Sultan Melikşah'ın kurduğu İsfahan Rasathanesi'nde on sekiz yıl görev yaptı. Vefatının yıl dönümünde Ömer Hayyam'ın astronomiye katkılarını derledik.
Selçuklu döneminde kullanılan Yezdicerd takvimi, eski Mısır takviminden alınmaydı. 365 tam günlü bir takvim olan Yezdicerd'da her birinde otuz günlü on iki ay bulunuyordu. Yılın başlangıcı ise II. Yezdicerd'in tahta çıkış günü olan 16 Haziran 632 idi. Takvim, dört yılda bir gün gerilemekteydi. Zamanla yılbaşı 15 Mart'a kadar düştü.
Uzun yıllar boyunca gök bilimcilerin en çok istedikleri şey, her yıl mevsimlerinin belli bir güne denk gelmesiydi. Fakat gök bilimcilerin buna yönelik çalışmaları nihayetsiz kalmıştı. İşte takvimdeki bu hataların düzeltilmesi için Sultan Melikşah emir buyurmuştu.
Ömer Hayyam, günümüzde kullanılan miladi ve hicri takvimlerden çok daha hassas olan celali takvimini hazırladı. Ömer Hayyam'ın 21 Mart 1079 yılında tamamladığı ve "celali takvimi" olarak adlandırılan takvim için büyük çaba sarf etti.
Güneş yılına göre düzenlenen bu takvim, 5000 yılda bir gün hata verirken, bugün kullandığımız gregoryen takvimi olarak da bilinen miladi takvim 3330 yılda bir gün hata verir. Hayyam, bununla birlikte Dünya'nın kendi ekseni etrafında döndüğünü düşünürdü.
Bu takvimde ay adları, eski Fars takvimindeki gibidir; ancak sonlarına "kadim" yerine "celâlî" kelimesi getirilir. Takvim yılının ilk günü veya yeni yılın ilk günü, öğle vakti güneşin Koç burcu noktasına geldiği zamandır.
Astronomi alanında en önemli âlimlerden biri olan Ömer Hayyam, 18 yıl rasat çalışmaları yaptı. Bu alanda kaleme aldığı "Zîc-i Melikşâhî" ve "Nevruzname" adlı iki eseri bulunur.
Zîc-i Melikşâhî de Batlemyus'un astronomik tablolarını esas alarak hazırlamıştı. Bu cetveller, adlarıyla birlikte yüz yıldızın enlem ve boylamını kapsar.
Fuat Sezgin'in "Astronomi-Rasathaneler" yazısına ulaşmak için tıklayın.
Hayyâm'ın genelde matematiğin ve özelde analitik geometrinin gelişimi üzerindeki etkisi çok büyüktür. Matematik bilgisi ve yeteneği zamanın çok ötesinde olan Ömer Hayyam, denklemlerle ilgili başarılı çalışmalar yaptı. Bunun yanı sıra, binom açılımını ve bu açılımdaki katsayıları da bulan ilk kişiydi.
İrrasyonel sayıların da tıpkı rasyonel sayılar gibi kullanılabileceğini kanıtlaması, matematik tarihinde bir dönüm noktası oluşturdu.