Arama
Azerbaycan tarihinin kırılma noktaları
Azerbaycan, yıllardır emperyalist güçlerin hedef aldığı bir ülke. Bağımsızlığını ilan etmesinin ardından ise Ermenistan'ın yol açtığı sorunlarla baş ediyor. Kafkasya'nın çözülemeyen sorunu Dağlık Karabağ işgali, Ermenistan'ın artan saldırıları nedeniyle yaklaşık 30 yıldır olduğu gibi yeniden gündeme geldi. Azerbaycan tarihinin kırılma noktalarını derledik.
Böylece Güney Azerbaycan'da İran hâkimiyeti başladı. 1906 yılında İran'da meşrutiyetin ilânında Azerbaycan halkı önemli rol oynadı. 1900'lü yılların başında Rusların Azerbaycan'da nüfuzu arttı.
Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı ordusunun Sarıkamış çevresindeki harekâtı sırasında 1914 Azerbaycan'dan kısa bir süre çekilen Ruslar, Sovyet devriminin ardından 1918 başlarında tamamen ayrılıncaya kadar bölgede kaldılar. Haziran 1918'de Osmanlı ordusu Tebriz'e girdi.
Osmanlı kıtalarının da Tebriz'den ayrılması üzerine burada Azerbaycan Sosyal-Demokrat fırkasını kuran Şeyh Muhammed Hıyebânî 1920 başlarında Tahran yönetimine başkaldırarak Tebriz'de Âzâdistan Cumhuriyeti'ni ilân etti. Fakat bu hareket kanlı bir şekilde bastırıldı.
Azerbaycan Türklerinin Kaçarlar devrinden beri millî kimliklerini koruma bakımından karşılaştıkları baskılar Pehlevî Rızâ Şah'ın 1925'te yönetime geçmesiyle daha da şiddetlenerek arttı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Sovyet ve İngiliz askerleri 1941'de Güney Azerbaycan'ı işgal ettiler.
Savaştan sonra Amerikan ve İngiliz askerleri İran'dan çekilirken bölgeden ayrılmak istemeyen Sovyet askerlerinin desteğiyle 12 Aralık 1945'te Tebriz'de Muhtar Azerbaycan Cumhuriyeti ilân edildi.
Bu yönetim Azerilerin haklarını garanti altına alan bir antlaşmayı 14 Haziran 1946'da İran hükümetiyle akdetmeyi başardı. Fakat aynı yıl aralık ayında İran ordusu Azerbaycan'a girdi ve Muhtar Azerbaycan Cumhuriyeti'nin varlığına son verildi.
Azerbaycan ikiye bölündükten sonra Kuzey Azerbaycan devamlı şekilde yerli halkın Ruslarla mücadelesine sahne oldu. 1830, 1840 ve 1850'li yıllarda Çarlık Rusyası Azerbaycan'da sömürgecilik amacı taşıyan sosyal ve kültürel müdahalelerde bulundu.
1917 Rus İhtilâli'ne kadar süren dönemde sosyal hayat devamlı buhranlar içinde kaldı. İhtilâlin getirmiş olduğu olumsuz politik hava, Azerbaycan ve Kafkasya'da Sovyet aleyhtarı bir hareketin doğmasına sebep oldu.
Karşı harekete katılan Ermeni ve Gürcülerle oluşturulan Seym meclisinde Azerbaycan Müsâvât Partisi içinde Müslüman grubu teşekkül etti. Bakü'deki yerli Bolşevik ve Ermenilerin yardımıyla Sovyetlerin şehrin egemenliğini ellerine almaları sonucu Seym Meclisi dağıldı.
Bundan sonra Müslüman grubu Mehmed Emin Resulzâde başkanlığında Azerbaycan Millî Şûrâsı ismini aldı ve 28 Mayıs 1918'de Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ilân edildi. Böylece tarihte ilk defa Azerbaycan adıyla bir Türk devleti kurulmuş oldu.