Arama
Azerbaycan tarihinin kırılma noktaları
Azerbaycan, yıllardır emperyalist güçlerin hedef aldığı bir ülke. Bağımsızlığını ilan etmesinin ardından ise Ermenistan'ın yol açtığı sorunlarla baş ediyor. Kafkasya'nın çözülemeyen sorunu Dağlık Karabağ işgali, Ermenistan'ın artan saldırıları nedeniyle yaklaşık 30 yıldır olduğu gibi yeniden gündeme geldi. Azerbaycan tarihinin kırılma noktalarını derledik.
1758'de Kuba bölgesi ve Kafkasya'nın büyük bir kısmı Rus idaresine girdi. Kafkasya üzerindeki politikada aktif bir rol alma isteği Rusları askerî harekâta yöneltti. Katerina'nın ölümü üzerine Azerbaycan hanlıkları zaman zaman Rus ordularına saldırdılar.
Ruslar 1805'te Gence Hanlığı ile yaptıkları savaştan sonra bölgeyi ele geçirdiler. 1803-1813 Rus-İran savaşlarının sonunda imzalanan Gülistan Antlaşması ile (1813) Gence, Şeki, Bakü, Derbend, Kuba ve Taliş hanlıkları Rusya, Güney Azerbaycan hanlıkları ise İran hâkimiyetine bırakıldı.
Bu sırada Feth Ali Şah'ın oğlu Abbas Mirza kumandasındaki bir İran ordusunun Rus hâkimiyetinde kalmış olan halkın desteğine güvenerek Kuzey Azerbaycan'a girmesi üzerine Ruslar İran ordusunu yenerek Tebriz'i ele geçirdiler. Bu durum karşısında İran Rusya ile bir antlaşma yapmak zorunda kaldı.
İki devlet arasında imzalanan Türkmençay Antlaşması (1828) ve Osmanlı-Rus savaşlarının sonucunda imzalanan Edirne Antlaşması (1829) ile Azerbaycan'ın milletlerarası statüsü tespit edildi. Buna göre Aras nehri ile Taliş dağları sınır olmak üzere Azerbaycan ikiye ayrıldı. Revan ve Nahcivan hanlıkları Rusya'ya bırakıldı, Hazar denizi de Rus egemenliğine geçti.
Böylece Güney Azerbaycan'da İran hâkimiyeti başladı. 1906 yılında İran'da meşrutiyetin ilânında Azerbaycan halkı önemli rol oynadı. 1900'lü yılların başında Rusların Azerbaycan'da nüfuzu arttı.
Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı ordusunun Sarıkamış çevresindeki harekâtı sırasında 1914 Azerbaycan'dan kısa bir süre çekilen Ruslar, Sovyet devriminin ardından 1918 başlarında tamamen ayrılıncaya kadar bölgede kaldılar. Haziran 1918'de Osmanlı ordusu Tebriz'e girdi.
Osmanlı kıtalarının da Tebriz'den ayrılması üzerine burada Azerbaycan Sosyal-Demokrat fırkasını kuran Şeyh Muhammed Hıyebânî 1920 başlarında Tahran yönetimine başkaldırarak Tebriz'de Âzâdistan Cumhuriyeti'ni ilân etti. Fakat bu hareket kanlı bir şekilde bastırıldı.
Azerbaycan Türklerinin Kaçarlar devrinden beri millî kimliklerini koruma bakımından karşılaştıkları baskılar Pehlevî Rızâ Şah'ın 1925'te yönetime geçmesiyle daha da şiddetlenerek arttı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Sovyet ve İngiliz askerleri 1941'de Güney Azerbaycan'ı işgal ettiler.
Savaştan sonra Amerikan ve İngiliz askerleri İran'dan çekilirken bölgeden ayrılmak istemeyen Sovyet askerlerinin desteğiyle 12 Aralık 1945'te Tebriz'de Muhtar Azerbaycan Cumhuriyeti ilân edildi.
Bu yönetim Azerilerin haklarını garanti altına alan bir antlaşmayı 14 Haziran 1946'da İran hükümetiyle akdetmeyi başardı. Fakat aynı yıl aralık ayında İran ordusu Azerbaycan'a girdi ve Muhtar Azerbaycan Cumhuriyeti'nin varlığına son verildi.