Arama
10 soruda "hace-i evvel" Ahmet Mithat Efendi
Romancı kimliği ile tanıdığımız Ahmet Mithat Efendi, Tanzimat döneminin önemli aydınları arasında geliyordu. "Hace-i evvel" olarak anılan Ahmet Mithat Efendi, halka ve olaylara bakış açısındaki farklılık sebebiyle çağdaşlarından ayrıldı. Peki, Ahmet Mithat Efendi kimdir? Neden romanlarında kendisine bir "eğitici" vasfı biçti? Ahmet Mihat'ın hayatına ve eserlerine dair ilgi çekici 10 soru ve cevabı sizler için derledik…
📌Roman türü edebiyatımıza 19. yüzyılda Tanzimat ile birlikte girdi. Tanzimat dönemi edebiyatçıları daha evvelinde aşina olmadıkları bir tür ile karşı karşıya kaldı. Pek çok tartışmaya zemin hazırlayan roman, ilk dönemlerde Osmanlı aydını ve toplumunda birtakım soru işaretlerine sebep oldu.
📌Bunun yanında ilk dönem romanları teknik anlamda zayıf, kurgu ve içerik noktasında klasik edebiyatın hayal dünyasından hala çıkamamıştı. İşte Ahmet Mithat'ın romanlarında da teknik anlamda bu zayıflıklar mevcuttu.
📌Yazar her ne kadar roman ve tiyatronun devşirme bir ürün olduğu için öncelikle Batı'yı taklit etmekle başlanması gerektiğini düşünse de kendisi de klasik edebiyat geleneğimizden gelen unsurları romana eklemekten vazgeçemedi. Orta oyunu, karagöz, bilhassa meddah hikâyelerinin tahkiye ve diyalog tarzı, yer yer Ahmed Midhat'ın romanlarını süsledi.
📌Ahmet Mithat'ın romanlarını okuduğumuzda yazdıklarında didaktik bir amaç taşıdığını, "kıssadan hisse" verme gayesiyle yazıldığını hatta kimi zaman yazarın roman içinde sözü kahramandan devraldığını gözlemleriz. Onun romancılık anlayışında iyiler mutlaka kazanmalı kötüler ise türlü şekillerde cezasını bulmalıdır. Yazar, baştan sona "yanlış" olarak karakterize ettiği kahramanlarını roman içerisinde türlü komik durumlara düşürerek söz gelimi düşüncelerini meşrulaştırmaya gayret etmiştir.
📌Ahmet Mithat sık sık okuyucuya "Ey kari!", "Ey karie!" diye seslenir. Okuyuculara anlatılan mesele hakkında bilgi ve görüşlerini söyler veya onların fikirlerini sorar. Bu tarz anlatım, meddahların başvurduğu bir anlatım tekniğidir. Ahmet Mithat Efendi de meddahlar gibi okuyucunun dikkatini anlatılan konu üzerinde toplayabilmek için onlarla diyalog kurma yolunu seçer. Ahmet Mithat Efendi, hikaye ve romanlarının kimi bölümlerinde zaman zaman kendine de seslenir.
📌Peki, Ahmet Mithat neden bir romanlarında bir yazar değil de kendisine bir "eğitici" rolü biçmiştir?
📌Bunun sebebi dönem okuması yapıldığında daha iyi anlaşılacaktır. Nitekim Tanzimat aydınları, toplumu eğitmek noktasında kendilerine önemli misyonlar yüklemişlerdir. Onlara göre aydın; toplumu eğitmekle mükelleftir ve bunu yapmak için roman oldukça elverişli bir türdür. Ahmet Mithat, bu misyonu en fazla yüklenen yazarların başında gelmiştir.
📌Ahmet Mithat Efendi'nin romanlarında olay örgüsü, sadece bir kahramanın serüveni üzerine kurulmaz. Birden çok kahramanın serüveni, birbirinin içine geçecek şekilde düzenlenir. Birden çok metin halkası, çekirdek bir öykü veya olay etrafında kurgulanır. Aynı zamanda karşılaştırma yapabileceği zıt karakterler romanlarında başlıca tercihe ettiği yöntemdir.
📌Karakterlerin yetiştiği çevre ilgi kurulması Ahmet Mithat'ın realist ve natüralist çizgisini ortaya koyar.
📌Yazdıklarında ders verme amacı taşıması sebebiyle eserlerinin sonunda genellikle bir "kıssadan hisse" çıkarma özelliği söz konusudur.
📌Toplumcu edebiyat anlayışına bağlı olmasından ötürü Mithat Efendi'nin eserlerinin sonunda iyiler mutluluğa kavuşur, kötüler ise cezalandırılır.
📌Romanlarında idealize ettiği tipler, Türk-Osmanlı İslâm düşünce ve hareket tarzının temsilcileri gibidirler. Meselâ, Paris'te Bir Türk romanında Nasuh, Demir Bey'de Mustafa, Acâib-i Âlem'de Subhi ve Hicâbî, Ahmed Metin ve Şirzad'da Ahmed Metin, Mesâil-i Muğlaka'da Abdullah Nahîfî bu tiplerden dikkate değer birkaç örnektir.
📌Sayısı altmışı geçen roman ve hikayeleri Tanzimat devri edebiyatının genel özelliklerini sergilemiştir.
📌Postmodernizm, modernizmin sonrası ve ötesi anlamında bir tanımlama olarak kullanılmaktadır ve modern düşünceye ve kültüre ait temel kavram ve perspektiflerin sorunsallaştırılmasıyla yürütülmektedir.
📌1960'lardan sonra edebiyatımızda ilk örneklerine rastlanan postmodernizm Ahmet Mithat'ın Müşahedat romanında yer almış mıdır?
📌Bu, tartışmalı bir konudur. Ahmet Mithat'ın yaptığı birtakım teknikler onun eserini postmodernizme yaklaştırmıştır. Bunlar; modern bir teknik olarak Ahmet Mithat'ın kendisini kurgu kahramanlarının içerisine yerleştirmesi, roman yazılma eylemine roman kişileri de dahil etmesi ve romanın yazılış amacının romanın konusu haline gelmesidir. Roman bu açıdan yenilikçi olarak sunulur.Fakat Ahmet Mithat tüm bunları roman içerisinde yeni bir teknik amacıyla ve postmodernizmin ilkelerine uyan bir nitelikte yapmamıştır. O dönemin kültürel ve zihinsel kodlarını baz alarak düşündüğümüzde Ahmet Mithat kendisine bir "eğitici" vasfı çizdiği için büyük oranda romanını bu şekilde kurgulamıştır.
📌Ahmet Mithat'ın çağdaşları olan diğer Tanzimat yazarlarından ayrıldığı noktalar vardır. Ahmet Mithat devletin içinde bulunduğu buhranın çözümünü bir sistem değişikliğinden görmüyordu. Bu açıdan Genç Osmanlılar çizgisinde değildi. Yakınında bulunduğu İkinci Abdülhamid gibi meselenin rejim değişikliğinde değil eğitim ve kültürde belli bir birikime gelmede olduğunu düşünüyordu.
📌Osmanlı aydınları arasında yaygın olan Batı hayranlığı onu diğer çağdaşlarından ayıran çizgilerinden biriydi. Ahmet Mithat, Doğu- Batı meselesini diğer yazarlara kıyasla kendi süzgecinden geçirmiş, kimi zaman Batı'yı eleştirilere tabi tutmuş kimi zaman da bir sentez oluşturmaya çalışmıştı.