Arama
10 soruda "hace-i evvel" Ahmet Mithat Efendi
Romancı kimliği ile tanıdığımız Ahmet Mithat Efendi, Tanzimat döneminin önemli aydınları arasında geliyordu. "Hace-i evvel" olarak anılan Ahmet Mithat Efendi, halka ve olaylara bakış açısındaki farklılık sebebiyle çağdaşlarından ayrıldı. Peki, Ahmet Mithat Efendi kimdir? Neden romanlarında kendisine bir "eğitici" vasfı biçti? Ahmet Mihat'ın hayatına ve eserlerine dair ilgi çekici 10 soru ve cevabı sizler için derledik…
📌Ahmet Mithat Efendi'nin romanlarında olay örgüsü, sadece bir kahramanın serüveni üzerine kurulmaz. Birden çok kahramanın serüveni, birbirinin içine geçecek şekilde düzenlenir. Birden çok metin halkası, çekirdek bir öykü veya olay etrafında kurgulanır. Aynı zamanda karşılaştırma yapabileceği zıt karakterler romanlarında başlıca tercihe ettiği yöntemdir.
📌Karakterlerin yetiştiği çevre ilgi kurulması Ahmet Mithat'ın realist ve natüralist çizgisini ortaya koyar.
📌Yazdıklarında ders verme amacı taşıması sebebiyle eserlerinin sonunda genellikle bir "kıssadan hisse" çıkarma özelliği söz konusudur.
📌Toplumcu edebiyat anlayışına bağlı olmasından ötürü Mithat Efendi'nin eserlerinin sonunda iyiler mutluluğa kavuşur, kötüler ise cezalandırılır.
📌Romanlarında idealize ettiği tipler, Türk-Osmanlı İslâm düşünce ve hareket tarzının temsilcileri gibidirler. Meselâ, Paris'te Bir Türk romanında Nasuh, Demir Bey'de Mustafa, Acâib-i Âlem'de Subhi ve Hicâbî, Ahmed Metin ve Şirzad'da Ahmed Metin, Mesâil-i Muğlaka'da Abdullah Nahîfî bu tiplerden dikkate değer birkaç örnektir.
📌Sayısı altmışı geçen roman ve hikayeleri Tanzimat devri edebiyatının genel özelliklerini sergilemiştir.
📌Postmodernizm, modernizmin sonrası ve ötesi anlamında bir tanımlama olarak kullanılmaktadır ve modern düşünceye ve kültüre ait temel kavram ve perspektiflerin sorunsallaştırılmasıyla yürütülmektedir.
📌1960'lardan sonra edebiyatımızda ilk örneklerine rastlanan postmodernizm Ahmet Mithat'ın Müşahedat romanında yer almış mıdır?
📌Bu, tartışmalı bir konudur. Ahmet Mithat'ın yaptığı birtakım teknikler onun eserini postmodernizme yaklaştırmıştır. Bunlar; modern bir teknik olarak Ahmet Mithat'ın kendisini kurgu kahramanlarının içerisine yerleştirmesi, roman yazılma eylemine roman kişileri de dahil etmesi ve romanın yazılış amacının romanın konusu haline gelmesidir. Roman bu açıdan yenilikçi olarak sunulur.Fakat Ahmet Mithat tüm bunları roman içerisinde yeni bir teknik amacıyla ve postmodernizmin ilkelerine uyan bir nitelikte yapmamıştır. O dönemin kültürel ve zihinsel kodlarını baz alarak düşündüğümüzde Ahmet Mithat kendisine bir "eğitici" vasfı çizdiği için büyük oranda romanını bu şekilde kurgulamıştır.
📌Ahmet Mithat'ın çağdaşları olan diğer Tanzimat yazarlarından ayrıldığı noktalar vardır. Ahmet Mithat devletin içinde bulunduğu buhranın çözümünü bir sistem değişikliğinden görmüyordu. Bu açıdan Genç Osmanlılar çizgisinde değildi. Yakınında bulunduğu İkinci Abdülhamid gibi meselenin rejim değişikliğinde değil eğitim ve kültürde belli bir birikime gelmede olduğunu düşünüyordu.
📌Osmanlı aydınları arasında yaygın olan Batı hayranlığı onu diğer çağdaşlarından ayıran çizgilerinden biriydi. Ahmet Mithat, Doğu- Batı meselesini diğer yazarlara kıyasla kendi süzgecinden geçirmiş, kimi zaman Batı'yı eleştirilere tabi tutmuş kimi zaman da bir sentez oluşturmaya çalışmıştı.
📌Hilmi Ziya Ülken'e göre Türk fikir hayatında ilk defa Ahmet Mithat'la Batı'nın felsefe problemleri üzerinde düşünülmeye başlanır. Esaret adlı eserinde kölelik konusu ilk defa ele alınmıştır.
📌Tanzimat kuşağı içerisinde "materyalizm" konusunu detaylıca ele alan ilk yazardır. Dağarcık adlı dergide çıkan yazılarında bu konuyu da işlemiştir.
📌Esrar-ı Cinayat adlı eseri Türk edebiyatındaki ilk polisiye roman örneğidir.
📌Hasan Mellah, Hüseyin Fellah adlı eserleri Tanzimat dönemindeki ilk macera romanlarıdır.
📌Hikâye ve Romanlar: Letâif-i Rivâyât (25 kitap, 1870-1893), Hasan Mellâh (1874), Hüseyin Fellâh (1875), Felâtun Bey ile Râkım Efendi (1875), Paris'te Bir Türk (1876), Süleyman Muslî (1877), Kafkas (1877), Karnaval (1881), Acâib-i Âlem (1882), Arnavutlar-Solyotlar (1888), Demir Bey (1888), Müşâhedât (1891), Ahmed Metin ve Şirzad (1892), Taaffüf (1895), Mesâil-i Muğlaka (1898), Jön Türk (1910).
📌Diğer eserleri: Ekonomi Politik (1874), Menfâ (1876), Üss-i İnkılâb (1877-1878), Kâinat (1871-1881, I-XV), Mufassal (1885-1887), Müdâfaa (1883-1885), Şopenhavr'ın Hikmet-i Cedîdesi (1887), Beşir Fuad (1887), Hallü'l-ukad (1889), Ahbâr-ı Âsâra Ta'mîm-i Enzâr (1890), Avrupa'da Bir Cevelân (1890), İstibşâr (1892), Beşâir-i Sıdk-ı Nübüvvet-i Muhammediyye (1894), Nizâ-ı İlm ü Dîn (John W. Draper'in History of the Conflict between Religion and Science adlı eserinin Fransızca'sından [Les de la Science et la religion] yaptığı küçük boy dört ciltlik tercüme 1895-1900). Ahmed Midhat, yaptığı açıklama ve tenkitler dolayısıyla esere İslâm ve Ulûm adını da vermiştir. Sayısı iki yüzü bulan eserlerinin tam listesi Hakkı Tarık Us'un hazırladığı Ahmed Midhat'ı Anıyoruz adlı kitapta bulunmaktadır (s. 169-171).