Ahmet Hamdi Tanpınar romanlarının gizli kahramanı: Zaman

Tanpınar'a göre zaman, 'yekpâre geniş bir an' ve 'parçalanmaz bir bütün' dür. Bergson'un süre kavramından etkilenen Tanpınar, akıp giden zamanın yerine yaşanan zamanı koyar; Tanpınar'ın estetiği bölünmez bir bütün olan zamanın arayışına dayanır. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın estetik ve düşünce yapısında Fransız filozof Bergson'un tesiri büyüktür. Tanpınar, 'Antalyalı Genç Kıza Mektupta'ta Bergson etkisinin sanatında büyük bir tesiri olduğunu dile getirir. Bu etkiye günlüklerinde yer veren Tanpınar, 'Şiir ve sanat anlayışımda Bergson'un zaman telakkisinin mühim bir yeri vardır. Pek az okumakla beraber, o da borçlu olduğum insanlardandır.' ifadesinde bulunur. Zamanı aşan yazar Ahmet Hamdi Tanpınar Bergson'un zaman kavramı matematiksel ve psikolojik zaman olarak ikiye ayrılır. Psikolojik zaman lineer bir şekilde ilerlemeyen sürekli 'oluş' halindeki 'devamlılık' arz eden bir zamandır. Bergson psikolojik zamanı asıl zaman olarak kabul etmiştir. Bireyin gerçek zamana ulaşabilmesi için geçmiş zaman ve şimdiki zaman arasında bir 'devamlılık' oluşturması gerekir. Bu sebeple zamanı 'dün, bugün, yarın' şeklinde matematiksel olarak bölmeden 'kesintisiz bir akış' halinde kavraması önemli bir unsurdur. Bergson; asıl süreyi kavrayabilmenin yolunun 'sezgi' ile olabileceğini düşünmüştür. Ahmet Hamdi Tanpınar kimdir? Ahmet Hamdi Tanpınar'ın hayatı… Fransız filozof Bergson'un 'devamlılık' fikri etkisi, 'Kökü mazide olan bir atiyim' diyen Yahya Kemal'de 'imtidad' kavramıyla tezahür eder. Hocasının Bergson etkisinden ilham alan Tanpınar, bu etkilenmeyi daha sağlam temellere oturtmuştur. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Bergson etkisi saf süre bağlamında karşımıza çıkar. Tanpınar'ın felsefesini özetleyen 'yekpare zaman' ifadesi Tanpınar'ın imge dünyasında, Begson'un devamlı akış halinde ve parçalanamaz olan saf süresine tekabül etmektedir. Tanpınar'a göre zaman bir bütündür, parçalanamaz 'devamlılık' ve 'süreklilik' arz eder. Ahmet Hamdi Tanpınar'ın saf süre düşüncesinden hareketle oluşturduğu 'yekpare an' düşüncesi hemen hemen bütün romanlarında karşımıza çıkar. Tanpınar, İmparatorluk'tan Cumhuriyet'e geçiş devrinde yaşamıştır. Bu sebeple toplumsal kırılmaların, değişimlerin, ikilemlerin olduğu bir dönemde sanatını ortaya koymuştur. Zaman kavramında ortaya çıkan kırılmalar, toplumsal hayatta da aynı şekilde gözlemlenmiştir. Ahmet Hamdi Tanpınar - Beş Şehir kitabından alıntılar Ahmet Hamdi Tanpınar'ın ilk kez 1944 yılında tefrika halinde yayınlanmış olan romanı ilk olarak 1975'te basılmıştır. Huzur ve Sahnenin Dışındakiler ile beraber üçlemenin ilk kitabını oluşturur. Mahur Beste'de zaman kavramanının eşya ile bütünleştiğini görmekteyiz. Zaman, roman kahramanlarından Behçet Bey'i yaşadığı andan uzaklaşarak hayallere sürükleyebilen bir anahtardır. Behçet Bey'in arzusu Mahur Beste'de ifade edildiği gibi 'Sade kendisi olmakla kalan ve yekpare uykusu ne bir ağaç ve yosun, ne de bir kuş kanadı veya el kadar bir gök, hulasa hiçbir arıza ile bozulmayan' yekpare bir zamandır. Mahur Beste romanını incelemek ve satın almak için tıklayınız. Mahur Beste'de de tıpkı Huzur'da olduğu gibi duran, değişmeyen ve istenildiği takdirde bellekte tekrar yaşanan bir geçmiş zaman vardır. Behçet Bey, ihtiyarlamış hâliyle ölümün araladığı kapıdan maziye kaçar. Akıp giden zamanı geri döndürmek çaresini eski eşyalarda, saatlerde ve ciltlediği kitaplarda bulur. 1950 yılında tefrika edildikten sonra 1973 yılında basılan Sahnenin Dışındakiler romanında, Anadolu'da süren Kurtuluş Savaşı ve İstanbul'daki aydınlarla birlikte halkın değişik kesimlerinden insanların farklılaşan hayatları ve bu mücadeleye dahil oluşları işlenir. Sahnenin Dışındakiler romanını incelemek ve satın almak için tıklayınız Sahnenin Dışındakiler romanı 'İstanbul'a 1920 yılı Eylül'ünün sonunda yağmurlu kapanık bir gece yarısı gelmiştim.' cümlesiyle başlar. Ardından Cemal, geriye dönüşle altı yıl aradan sonra yeniden döndüğü İstanbul'da çocukluk hatıralarını, Elâgöz Mehmet Efendi Mahallesi'ni, buradaki insanları, İhsan'ı, sevdiği kız Sabiha'yı anlatır. İkinci bölüm ise Cemal'in İstanbul'a gelince karşılatığı hadiselerin hikâyesidir. Yaklaşık altı aylık (Eylül-Şubat) bir süreyi içerir. Romanda İstanbul işgal altındadır ve orası 'sahnenin dışı' dır. Tarihsel zaman Cemal'in yaşamındaki en belirleyici faktördür. Cemal'in etrafı maziyle sarılmıştır ve bundan kurtulamayışın azabını yaşar. 22 Şubat 1948 - 2 Haziran 1948 tarihleri arasında Cumhuriyet Gazetesi tarafından tefrika edilen, 1949 yılında da kitap olarak tek cilt halinde basılan ve 1949 yılından 2004 yılına kadar on üç kez basımı yapılan Huzur, Türk romanının başyapıtları arasındadır. Huzur ve Aydaki Kadın, James Joyce'un Ulysses, Virginia Woolf'un -romanları gibi yirmi dört saati anlatır. Marcel Proust'un Kayıp Zamanın İzinde eserindeki tekniğine benzer bir şekilde yazılmıştır. Proust'ta zaman eserin akışını etkileyen, olayların sırasını belirleyen bir öğe değil, adeta bütün bir yaratının öznesidir. Proust yedi ciltlik çok karakterli ve çok olaylı romanı Kayıp Zamanın İzinde'de, artık sadece bellekte var olan, şimdiki zamandan uzaklaşmış bir zamanın peşindedir. Kah hayal dünyasında yaratarak, kah otobiyografik malzeme kullanarak anlattığı olaylar ve karakterler adeta zaman kavramını sorgulamak için araçtır. Proust'ta olduğu gibi Tanpınar'ın bu üç romanında da karakterlerin etrafındaki eşyalar veya gidilen yerler, geçmişi ortaya çıkaran araçlardır. 'Bir huzursuzluğun romanı: Huzur' Huzur'da iki farklı zamandan bahsetmek mümkündür. Olay zamanı yani aktüel zaman, olay kişileri geçmiş zamandaki yaşananları hatırlayarak aktüel zamanı genişletir. İkinci zaman ise Mümtaz'ın iç dünyasını bilinçakışı ve iç konuşma tekniğiyle aksettirilen göreceli zamandır. Huzur romanında nesnel zaman, Dünya Savaşı'nın başlamasından bir gün öncedir. Savaşın başladığı haberinden sonra roman biter. Huzur romanını incelemek ve satın almak için tıklayınız Huzur romanı dört bölümden oluşur. Romanın İhsan ve Mümtaz başlığını taşıyan birinci ve dördüncü bölümleri, nesnel zamanı ihtiva eden savaş öncesi bir günlük yaşananları kapsar. Nuran ve Suat başlığını taşıyan ikinci ve üçüncü bölümler, Nuran ve Mümtaz'ın bir yıl önce başlayan ve Suat'ın ölümünün aralarına girmesiyle sona eren aşklarının hikâyesidir. Tanpınar, zamanda geriye dönüşle Mümtaz'ın annesini ve babasını kaybettiği çocukluk yıllarından, nesnel zamandan bir yıl önce Nuran'la yaşadığı aşktan bahsederek, bilinçakımı ve iç konuşma tekniklerinden yararlanmıştır. Huzur romanında kahramanların zaman karşısında trajik durumları vardır. Nuran tarafından terk edilen Mümtaz'a göre insanoğlu mustarip bir varlıktır. İnsanoğlu kendisini takvime bağlı bir zamanla sınırlar, ölüm ve hayatı birbirinden ayrı olarak düşünür. Mümtaz'a göre insanoğlu bu yüzden zamanın esiri olur: 'Yalnız insanoğlunda idi ki yekpare ve mutlak zaman, iki hadde ayrılıyor, içimizde bu küçük idare lambası, bu isli aydınlık çırpındığı, çok basit şeylere kendi mûdil riyaziyesini soktuğu için, süreyi toprağa düşen gölgemizle ölçtüğümüz için, ölüm ve hayatı birbirinden ayırıyor ve kendi yarattığımız bu iki kutbun arasında düşüncemiz bir saat rakkası gibi gidip geliyordu. İnsanoğlu, zamanın bu mahpusu, onun dışına fırlamaya çalışan bir biçare idi. Onun içinde kaybolacağı yerde, onu Türk insanının Doğu ile Batı arasında bocalamasını irdeleyen Saatleri Ayarlama Enstitüsü 1961 yılında yayımlanmıştır. Saatleri Ayarlama Enstitüsü, II. Abdülhamit, Meşrutiyet ve Cumhuriyet devirlerini gören, romanın başkahramanı Hayri İrdal'ın hatıralarından oluşur. Modernist roman en önemli konularından biri olan saatler ve zaman meselesi, Saatleri Ayarlama Enstitüsü'nün bel kemiğini oluşturur. Romanda saatlerle iç içe olan bir hayat özellikle vurgulanır. Saatleri Ayarlama Enstitüsü romanını incelemek ve satın almak için tıklayınız Saatleri Ayarlama Enstitüsü, zamanı karışmış bir cemiyetin eleştirisidir. Hayri İrdal'ın şehrin hiçbir saatinin birbirini tutmadığı şeklindeki bir gerçekliği yansıtan sözü aslında zamanın dışında yaşayan insanları hedef alır. Bunda Cumhuriyet Döneminde art arda yapılan inkılapların payı vardır. Zira yapılan inkılaplar hep toplumsal hayatın önündedir. Böyle bir cemiyet hayatında hiç kimsenin zamanı bir diğerine uymaz. Bu eksikliği gidermek amacıyla kurulan Saatleri Ayarlama Enstitüsü zamanı yakalamak için oluşturulmuş bir kurum olsa da yapılan saçma işler zaman kavramanı da etkilemiştir. Nitekim modernite artık yeni bir zaman kavramı ortaya atmıştır. Kurumdaki anlamsızlıkları gören Hayri İrdal, Nuri Efendi'nin hayat ve cemiyet felsefesinin değerini anlar ve geçmişe büyük bir özlem duymaya başlar. Romanda Hayri İrdal'ın geçmiş zamana duyduğu özlemde geçmişin geleceğe eklemlenmesinde yapılan hatalar da etkili olmuştur.Tanpınar, zaman dışılığı Saatleri Ayarlama Enstitüsü'nde ironik bir üslupla dile getirir. Bu bağlamda zaman karşısındaki yabancılaşma, bireyselden toplumsala, toplumsaldan evrensele doğru genişler. Geleneksel roman anlayışından farklı çizgisel bir biçimde devam etmeyen Tanpınar'ın romanları, modern dönemdeki zamanın kırılmasına dair görüşleri çok canlı bir biçimde yansıtır. Yazar, bu kırılmaları geriye dönüş, bilinçakımı ve iç konuşma gibi edebiyatın kendisine imkan tanıdığı tekniklere başvurarak yapar.

Ahmet Hamdi Tanpınar romanlarının gizli kahramanı: Zaman

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

"Uluslararası Ankara Caz Festivali" Kerem Görsev Trio konseri ile başladı

Ekrem Demirli'nin ufuk açıcı cümleleri

Rahman’ın has kulları

Hulefa-i Raşidin'in nasihatleri

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

PODCAST I İsrail'i kuran karanlık aile

Sincan değil Doğu Türkistan

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Ekrem Demirli'nin ufuk açıcı cümleleri

Tarihi güzellikleriyle kendisine hayran bırakan Osmanlı şehri: Mostar

Çağımızın ilginç hastalığı: Paris Sendromu

Raşit Küçük kimdir? | Raşit Küçük'ün bilinmeyenleri

Rahman’ın has kulları

Arama

Ahmet Hamdi Tanpınar romanlarının gizli kahramanı: Zaman