Ahmet Rasim'in gözünden İstanbul'da bahar

Ahmet Rasim, Türk yazar, gazeteci, tarihçi, milletvekili. Kendine özgü bir tarzla kaleme aldığı eserleri geniş bir okur kitlesi tarafından okunan, mutlakiyet, meşrutiyet ve cumhuriyet dönemlerine tanıklık etmiş bir yazardı. 50 yılı bulan yazı hayatında farklı edebi türlerde ve çok sayıda eser verdi. Ünlü edebiyatçılarımızdan Ahmet Rasim, 1864 yılında Fatih'in Sarıgüzel Mahallesi'nde doğdu. 1883 yılında Darüşşafaka'dan birincilikle mezun olan Ahmet Rasim, burada Şinasi, Namık Kemal, Ziya Paşa, Ahmet Mithat'ın eserlerini okudu, kendi kendine Fransızca öğrendi. Ayrıca Zekai Dede'den musiki dersleri aldı. İlk yazılarını Ahmet Mithat Efendi'nin Tercüman-ı Hakikat gazetesinde yayımladı. Sonrasında çeşitli gazetelerde çalıştı. 1927-1932 yılları arasında İstanbul milletvekili oldu. 21 Eylül 1932 yılında vefat etti, Heybeliada mezarlığında gömüldü. O, hayatını kalemi ile kazanan çok yönlü yazarlarımızdandı. Yazılarında halk diliyle gelenek ve görenekleri işledi. Cümleleri kısa ve canlıydı. Fıkra türünü edebiyatımıza kazandıran Ahmet Rasim, roman, öykü, tarih, coğrafya, gezi, anı, dilbilgisi gibi pek çok alanda eserler verdi. Üstadın akıcı ve yalın İstanbul Türkçesiyle kaleme aldığı yazıları büyük bir okuyucu kitlesi tarafından ilgi odağı oldu. Bu ilginin sebebi inanılmaz gözlem ve araştırmanın sonucuydu. Ahmet Rasim'in kaleme aldığı kişi ve kişiler, olay ve olaylar tüm ayrıntı ve renkleriyle bir tablo gibi karşınızda beliriverirdi. Üstat Ahmet Rasim, okuyucunun gözlerini şenlendirirken kulaklarını da ihmal etmezdi, çünkü o aynı zamanda mükemmel bir mûsik-i şinâstı. Güftesi ve bestesi kendisine ait yetmiş civarında eseri vardı, ancak kırk kadarı günümüze ulaştı. Ahmed Rasim'in Makâlât ve Musâhâbât isimli kitabı kalın bir hacme sahip olup, kitabın içindeki yazıların birçoğu Meşrutiyet sonrası dönemi anlatır. Sanatçı, geçmişte bahar aylarının kendisi için çok büyük bir önem arz ettiğini söyleyip, geçmişte yaşanan bahar ayları ile şimdi yaşananları karşılaştırır ve hislerini şöyle dile getirir: 'Akşamın terâvetinde üşür, sabahın letafetinde ısınır, pazartesi veya çarşamba Hızır-İlyas'mış diye sevinir, yarın bağa köşke gideceğiz diye uyumazdık. Galiba bu baharda çocuklar bunlardan hissedar olamayacaklar.' Ahmed Rasim, baharın genel özelliklerinden bahsederken tabiatla ilgili bilgiler de verir. Sel baskınlarının ne zaman hangi şartlarda oluştuğundan, kurbağanın özelliklerine, uçurtmanın tarihçesinden çiçeklere kadar farklı birçok konuya değinir. Sanatçı, yazısını şu cümle ile tamamlar: 'Bence sadabâd baharda, şehrimizin ayine-i zerafet ve kıyafetidir.' Gecenin bir vakti evinin penceresinden seyrettiği manzarayı kendi hisleriyle, içtenlikle anlatır: 'O ne güzellik o? Bilseydim, uyumaz, onu bütün gece beklerdim. Görseydiniz siz de benim gibi mütehassis olurdunuz. Ayastefanos fenerine doğru aks eden bir huzme-i ziya-pûş neler yapmış, neler yapıyor?' Havanın güzelliğinden söz edip meyvelerin çeşitliliğine dikkati çeken sanatçı, daha sonra günlük hayatta karşılaşılan bazı can sıkıcı olaylardan da söz eder: 'Bir mahalle düşünün diyerek okuyucuya hayal ettirir: Uyumak istiyorsunuz ama sabah sırasıyla geçen seyyar satıcılar bir türlü buna izin vermiyor. Önce sütçü sonra simitçi…' Bu şekilde karşısındakiyle sohbet ediyormuşçasına yazdığı yazıda bazen de kendi hatıralarından anlatır: 'Geçen gün yine böyle naralarla tarakalarla uyandık.' Sanatçı, yazısında bahar aylarından, özellikle nisandan şöyle bahseder: 'Şafaklar, seherler kadar mutarra, sabâvetler kadar şen ve dil-ruba olan bazen yeni doğmuş çocuklar gibi giryeler eden nisan...' Yazılarında daldan dala atlayan Ahmed Rasim, ne ararsanız bulacağınız dükkânlar gibi farklı birçok konuda kalem oynatmıştır. Olumsuzluk ve kötümserlik yerine hayata pembe gözlüklerle bakmayı tercih eden, ümitvari ve neşeli olan sanatçı belki de bilinçli olarak bu yolu tercih etmiştir denilebilir. Bahar geldi. Geçiyor bile. Hızır-İlyas'ı atlattık. Cayırlar henüz büyümeye muhtaç. Geçen yıl bu zamanlarda eriği tatmış, marulları koparmış, köküyle cacık yapmış, dalbastı kiraza el etmiş, çirozu külde pişirmiş, hatta tere otu, bol sirke ile salatasına bile girişmiş idik. Bu sene henüz bunlardan bir haber yok. Çiroz mu? Galiba bu yıl pek az. Galiba değil muhakkak. Hangi havada tutsunlar hangi havada kurutsunlar. Uskumru Karadeniz'den yağlı olarak kış sonlarına doğru Boğaz'dan geçer, Marmara'da biraz eğlendikten sonra Akdeniz'e doğru yürür. Zayıflayınca yani çiroz olunca yine Karadeniz'e döner. Şubat sonlarına, Mart ortalarına doğru alamanalar, ığrıplar, manyatlar, yeni çıkma gırgır ağları, dalyan, arada sırada çapari ile tutulanları o zaman tuzlanır. Bizim kıyılarımızsa çiroz yapılması gayet sadedir: Balığı aldılar mı, önceden seçilen taşlık bir sahile getirirler. Darıca, Kartal, Büyükada'nın Maden tarafı gibi yerler pek uygundur. Sahile getirilen bu balık, ilkin büyük fıçılara boca edilir. Üzerine yeteri miktarda tuz ekilir. Orada 24 saat kalır. Bu süreyi takiben çuvaliyelerle fıçıdan çıkarılır. Çirozcular ekseriya kadın işçi çalıştırırlar. Bunlar iki kısma ayrılır: Bir kısmı bağırsak ve öteberisini çekip atar, diğer kısmı bunları sayıya kolaylık olsun diye yirmi beşer yirmi beşer bağlayarak dizi yapar. Bu diziler kıyıda suların akışına elverişli bir tarzda yapılmış havuzlara atılıp güzelce yıkanır. Sonra yine o sahil üzerine kurulmuş sergilere asılır. Beş altı gün kendi haline bırakılır. Ondan sonra taşlık ve güneşlik yerlere serilir, her altı saatte bir çevrilerek on iki saat sonra toplanır. Balık sergideyken hava bozacak olursa çadırlara alınır. İşte, çiroz budur. Pişirildiği zaman yağ yanığı gibi iğrenç bir koku verir. Uskumru, balık türlerinin patlıcanıdır. Izgarası, tavası, pilakisi, papaz yahnisi, haşlaması, dolması, tuzlaması, tuzlaması, turşusu, tütünlüsü, çirozu olur. İngilizler bunu başka bir türlü pişiriyorlar. Yemekten yarım saat evvel kaynar ve tuzlu su içine atıp güzelce haşlıyorlar. Fakat kaynar su fokurdamayacak, hem muntazam hem de aheste olacak. Sonra süzgece alıyorlar. Üzerine pirzola, biftek ve emsali et yemeklerine konulan sebzeler gibi iri taneli ve yeşile çalar bir nevi frenk üzümünden bir garnitür koyup ayrıca da tereyağlı bir salça yapıyorlar. Kim bilir ne kadar selim bir zevke uyar. Hızır gününe baharın ilk günü denildiğini türkücü bülbül her nasılsa birinden duymuş ve o gün akşama kadar şakımaktan kendisini alamayarak Göksu vadisi ile Bahariye'yi, Çamlıca'yı, Çengelköy'ü, hasılı Boğaziçi'nin ne kadar koruluk, ağaçlık, çemenlik yeri varsa, hepsini nağmeleriyle, demleriyel eşi yok bir neşe alemine döndürmüş de her nedense başka taraflarda ötmemiş. Haydarpaşa taraflarında sesi çıkmadığını temin edenler bunu o tarafta Duvar denilen yerde salıncaklar, kahve çadırları, ufak tefek oyun mahalleri kurulmakla beraber davul, zurna çalınmasına, sucu, limonatacı, kuru yemişçi, kurabiyeci, helvacı, muhallebici seslerine dayandırıyorlar. Dikkat ediliyor mu? Bazen şehrimizin rutubetli ve çukur yerlerini sis basıyor. Dün sabah Kartal ve Maltepe taraflarındaki dağ aralarında yere inmiş bulutlar görünüyordu. Zaten sis ile bulut arasındaki fark, birinin yerde ötekisinin gökte olmasıdır. Bu tabiat hadisesini yapan birtakım küçük su kürecikleridir ki bir mercekle bakılırsa bu yuvarlakların sabun kabarcıkları gibi içi boş olduğu görülür. Aralarında çiğ ile büyük ayrılık vardır. Çiğ düştü mü toprak daima havadan soğuk, sis bastı mı toprak havadan sıcak demektir. Havaların şimdiki gidişine göre bizde de ilkbahar sisleri başlayacaktır. Bunların bazen fena kokan bir yanı vardır. Bu fena kokan, işte o sabun kabarcığı gibi kof olan yuvarlakçığın havada tuttuğu yabancı maddeden ileri geliyor, bilhassa insan sıhhatine az çok dokunan miyasmalarda bulunuyormuş. Doktor diyor ki: 'Bu sislerden korunmak için gerek ilkbaharda, gerek sonbaharda sabahleyin aç karnına sokağa fırlamamalı. Akşam yün elbise giyilmemeli.' İnsanlar neden anlamazlar ki sisten anlamasınlar. Hele bizim denizciler sabahleyin az pusarık olur da birdenbire dağılırsa bütün gün hava açık olacağına inanırlar. Sultan 3. Ahmed devri Paris sefiri Mehmed Efendi'nin bu şehirden getirdiği planlar üzerine güzel bir kâşâne inşa edilmiş ve derelerin birleştiği yerden bir mil kadar yukarıda çekiç ile işlenmiş taşlardan sekiz yüz arşın genişliğinde bir rıhtım yapılmıştı ki o zamanın tarih yazıcısı Reşad Efendi buraya Husrevâbad, büyük kasra da Sadabad adlarını vermişti. Bu kasır şark mimari tarzında olup Fransa'nın Versaille, Fontainebleau ve bilhassa Marly yüksek binaları taklit edilmiş ve biri dere tarafında diğer ikisi iki tarafta olmak üzere üç kısımdan ibaret ve on mermer sütun üzerine bina olunmuştu. Artık bahar, sohbet halılarını açacak gezinti yerlerini çimenler ve güzel kokulu çiçeklerle süsledi. Gezinen ayaklar ne tarafa gidecek olsa, seyirden hoşlanan gözler sevilen bir manzaraya tesadüf edecek, bilhassa bugün şehrin ne kadar mesiresi varsa hınca hınç dolacak. Bence ha Hızır günü ha onun kuzu, dolma, peynirli pide, yumurta, yoğurt, yeşil salata vesaireden oluşan ziyafet sofrası. İkisi de birbirine benzer, ikisi de hoştur. Çünkü şehrimiz için gezinti yeri yine kendisidir. Herhangi sahil tarafına inilirse inilsin, sur içinde veya dışındaki herhangi bir açıklığa gidilirse gidilsin, oralarda yine o bahar feyzi tamamıyla görülür. İsterseniz Haliç'ten şöylece girerek etrafımıza bakına bakına Sadabad'a kadar gidelim: İşte eski köprü. Buraya ilkin 1253 yılında Kaptan-ı derya vekili Fevzi Ahmed Paşa nezaretiyle bir köprü inşa edilmiştir. Onun yaptırdığı plana göre, hediye edilen sallar deniz üzerine dizilmiş ve birbirine bağlanarak uzunluğu altı yüz kulacı aşan ve eni iki tarafta birbirine dokunmayarak yayaların kolayca geçecekleri kadar genişlikte yapılmıştır. Bu köprünün altında küçük bineceklerin geçmesi için de iki büyük göz vardı. Büyük gemiler açılan kapılardan geçerlerdi. Aynı yılın Regaib gecesinin ertesi günü açılış merasimi yapıldı. o zaman geçenlerden para alınmaması uygun görülerek adına Hayraniyye denildi. Tarihçi Lütfi Efendi: 'Kuruldu ruy-ı bahre cesr-i dilcu bendeniz geçtim.' tarihini söylemiştir. (Deniz üzerine güzel köprü kuruldu, bendeniz geçtim mansına gelen bu mısrada aynı tarzda yazılan ben deniz ile ben deniz arasında bir kelime oyunu vardır.) Fakat Haliç'te ilk defa köprü kuran kimdir biliyor musunuz? Belki hatırda kalmamıştır. Fatih… İstanbul'u muhasara ettiği sırada gemilerini içine indirdiklerinde buranın en dar yerine muvakkat bir köprü inşasını tasavvur buyurmuşlar. Tarih diyor ki: Tasavvurlarını tatbike koydular. Bu köprü birbirine demir halkalı lata ve kirişlerle bağlı varil ve mancanalardan ibaret olup üzerine kuvvetli ve sağlam döşeme konulmuş ve bağlı bulunduğu iki ucu iki sahile bağlanmıştır. Bu suretle tertip edilen sal köprü 15 kez (dirsek ile parmakların ucu arasında olan boy) genişliğinde ve 100 kez uzunluğunda olmakla ancak beş adamın yan yana geçebileceği kadar genişlikte, yüzme gücü ise üzerinden geçecek asker ile askerin harekâtını korumak için konulan bir topu kaldıracak derecede idi. Köprü'nün Galata tarafında biten ucundaki Azap kapısına vaktiyle burada Azap denilen silahlı bahriye askerlerinin kışlası bulunduğu için böyle denilmiştir. Unkapanı'na gelince bu adı almasının sebebi şudur: Vaktiyle yağ, bal, un, erzak, hayvanat, kahve, tütün ve ipek, pamukla bunlardan yapılan kumaşlar vs çeşit dokuma ithalatı için (Kapan, Mizan, Çarak, Mengene) adlarıyla içerde ve kıyıda hususi büyük büyük binalar ve hanlar inşa edilerek bunlara ayrı ayrı eminler, naibler, kâtipler, mubassırlar tayin edilmesi ve gelen eşyanın mensup oldukları dairelere çıkartılıp mutlaka oralarda gümrüklendirilmesi esas tutulduğu için burada da bir un kapanı kurulmuştu.

Ahmet Rasim'in gözünden İstanbul'da bahar

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

İsmet Özel'in Taşları Yemek Yasak kitabından düşündürücü satırlar

Ekrem Demirli'nin ufuk açıcı cümleleri

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

2025 Türk Dünyası Kültür Başkenti: Aktau

İzimler ve çözümler

Cengiz Dağcı'nın kaleminden "Üşüyen Sokak"

Bir sualim var sana ey dervişler ecesi

Osmanlı’da kadın öğretmen yetiştiren kurum: Darülmuallimat

Öğretmenler gününe özel 7 film

Arama

Ahmet Rasim'in gözünden İstanbul'da bahar