Arama
Beyitlerin manasını kavramanıza yardımcı olacak 15 mazmun
Mazmun kelime anlamı olarak "anlam, kavram" demektir. Edebiyatta, bazı düşüncelerin ifadesinde kullanılan klişeleşmiş söz ve anlatımlara denir. Edebiyattaki terim anlamı "bir şeyin özelliklerini çağrıştıracak kelime grupları içinde gizlemek"tir. Divan edebiyatında şairler tarafından sıkça kullanılan bir kavramdır. Her edebiyatta olduğu gibi, divan edebiyatının da kendine özgü bir düşünce, zevk ve hayal dünyası mevcuttur. İşte divan edebiyatının hayal dünyasını anlamanıza yardımcı olacak 15 mazmun...
Ceylân. Güzel gözlü, güzel kokulu ve ürkek olduğu için sevgiliye benzetilen âhû, edebiyatımızda birçok teşbihlere neden olmuştur. Gözlerinin iri ve güzel oluşu sevgilinin gözünü hatırlatır. Sevgilinin yüzü Kâbe'ye benzetildiği zaman, göz ahusu oraya sığınmış olur. Çünkü Kâbe' de avlanmak yasaktır. Bir gül bahçesi olarak anılan yüz, ahu gözlerle daha da güzelleşir. Ahu bazen aslan denen güneşten kaçan bir ay olarak karşımıza çıkar. Yine göz bakışa göre bazen aslan, bazen ahu olur. Ancak ahunun en yaygın ve önemli kullanımı misk sebebiyledir. Sevgilinin saçı misk kokar. Ahunun misk hâsıl etmesinin nedeni ise bu kokuyu kıskanması veya ona âşık olmasıdır. Bunun sonucunda ahunun içine kan oturmakta ve bu kan sonra misk olmaktadır. Ahu, avlanan bir hayvan olduğu için ''sayyad'' dâm(tuzak), vahşi kelimeleriyle birlikte kullanılır. Mecnun'un çöllere düştüğü zaman ahularla dostluk kurması da telmihen anılan başka bir özelliktir. Bu durumda sahra ve çölden de bahsedilir.
Senin âhû gözünün fikri her şeb
Verir encüm gözüne hâb-ı hargûşMesîhî
Bimar, "hasta" anlamına gelmektedir. Divan edebiyatında âşık bir aşk hastasıdır. Bundan başka sevgilinin gözü, baygın ve mahmur baktığı için hastaya benzer. Sevgilinin gamzesi de aynı nedenle hasta olarak ele alınır ve âşık onu kurtarmak için kendini kurban etmeye hazırdır. Sevgilinin dudakları âşık denen hastaya şifa verir. Hastaları arayıp-sorma âdeti ile âşık-maşuk yan yana getirilir. Aşığın hastalığının asıl nedeni sevgilinin ayrılığıdır. Âşık bu yüzden bir hasta gibi geceleri ağlayıp inleyerek sabahlar.
Kamu bîmârına cânân devâ-yı derd eder ihsân
Niçin kılmaz bana dermân beni bîmâr sanmaz mı?Fuzûlî
Osmanlı alfabesinin onuncu harfidir. Ayrıca kelimenin ''iki kat olmuş kanbur'' anlamı da vardır ki zaten harf de iki kat şeklindedir. Divan edebiyatında sevgilinin saçı büklümleriyle dalı andırır. Yine aşığın boyu çektiklerinden dolayı iki büklüm olmuş yani Elif iken dal a dönmüştür.
Kaddin eliftir iki yanında o dâl zülf
Lâyıkı budur ki âşıka senden erişe dâdNecâtî
Ab-ı hayat, "hayat suyu" anlamına gelmektedir. Türkçe adı bengisudur. Kaynağı karanlıklar demek olan zulmât, zulûmât, zulmet denilen ve menbaı meçhul diyarda bulunan sudur ki içen ölmez, dünya durdukça yaşarmış. Şark rivayetlerindendir. Bu suyu ibtidâ Hızır ve İlyâs Peygamberler bulup içmişler, sonra Allah bu pınarı insanların gözünden sakladığından İskender Zulümât'a kadar gittiği halde suyu bulamamıştır.
Tuhfe-i Vehbî Şerhi'ne göre âb-ı hayat (dirilik suyu); mahbûbun ağzı ve can bağışlayan söz demektir. Şark edebiyatının en zengin mazmunlarından birini teşkil etmiştir.
Gün yüzünden utanıp âb-ı hayât
Meskenin etti verâ-yı ZulümâtHâkânî
Arap alfabesinin ilk harfidir. Düz bir çizgiden ibaret olup noktanın uzatılmasıyla meydana gelir. Noktası yoktur, kendinden sonraki harfle birleşmez. Bu bakımdan kesrete bulaşmamış, kayıtsız ve hür olarak vasıflandırılır. Divan edebiyatında sevgilinin boyu elife benzer. Alfabenin ilk harfi olduğu için âşık da sevgilinin güzellik kitabında ilk defa boyunu okur. Şairler elif yanında lâm(zülf) ve mîm(ağız) harflerini de zikrederek Kur'an'da birkaç yerde geçen Elif-lam-mim ayetlerine işaret ederler.
Gönlümün levhinde okurdum elif kaddin revân
Ben dâhi bir doğru harf öğrenmedim üstâddanAhmed Paşa