Arama
Beyitlerin manasını kavramanıza yardımcı olacak 15 mazmun
Mazmun kelime anlamı olarak "anlam, kavram" demektir. Edebiyatta, bazı düşüncelerin ifadesinde kullanılan klişeleşmiş söz ve anlatımlara denir. Edebiyattaki terim anlamı "bir şeyin özelliklerini çağrıştıracak kelime grupları içinde gizlemek"tir. Divan edebiyatında şairler tarafından sıkça kullanılan bir kavramdır. Her edebiyatta olduğu gibi, divan edebiyatının da kendine özgü bir düşünce, zevk ve hayal dünyası mevcuttur. İşte divan edebiyatının hayal dünyasını anlamanıza yardımcı olacak 15 mazmun...
Arap alfabesinin ilk harfidir. Düz bir çizgiden ibaret olup noktanın uzatılmasıyla meydana gelir. Noktası yoktur, kendinden sonraki harfle birleşmez. Bu bakımdan kesrete bulaşmamış, kayıtsız ve hür olarak vasıflandırılır. Divan edebiyatında sevgilinin boyu elife benzer. Alfabenin ilk harfi olduğu için âşık da sevgilinin güzellik kitabında ilk defa boyunu okur. Şairler elif yanında lâm(zülf) ve mîm(ağız) harflerini de zikrederek Kur'an'da birkaç yerde geçen Elif-lam-mim ayetlerine işaret ederler.
Gönlümün levhinde okurdum elif kaddin revân
Ben dâhi bir doğru harf öğrenmedim üstâddanAhmed Paşa
Çok eski Acem efsânesine göre, Husrev-i Pervîz'in maşûkası olan Şirin'in diğer âşığıdır. Husrev tarafından bir dağın arkasına hapsolunmuş ise de Şirin'e kavuşmak için dağı yarmış ve Şirin'in emriyle Cûy-ı Şir adlı suyu getirmiştir. Veya süt akıtmıştır.
Şark edebiyatında aşk uğrunda en büyük müşkülleri yenen kahraman olarak zikrolunur. Bir adı da dağ delici demek olan Kûhken'dir.
Olsaydı bendeki gam Ferhâd-ı mübtelâda
Bir âh ile verirdi bin Bîsütûn'u bâdaFuzûlî
"Açılmamış çiçek, tomurcuk" anlamına gelmektedir. Divan şiirinde gonca; sevgilinin ağzı yerine kullanılır ve açılmamışlık özelliğiyle kendini gösterir. Tıpkı insanın güldüğü zaman ağzının açılması gibi. Oysa kapalı hali içinde sırlar saklayan bir gülü andırır, onun açılması sırrın açığa çıkmasıdır. Goncanın açılması ''çâk olmak, sînesini çâk etmek, yüzünden örtüyü atmak, dîdârı keşfeylemek'' gibi şekillerle kendini gösterir. Bunda da saba rüzgarının önemi büyüktür. Gonca açılınca çiçeğin(genellikle gülün) kokusu ortaya çıkar. Gonca olan ağız açılmadığı zaman remz ile konuşur. İçinin kırmızılığı ve tazeliği nedeniyle ele alınan gonca, içinde mücevher saklama (la'l dudaklar ve inci dişler) özelliği gösterir. Gonca bazen kadehi andırır, bazen de defter olur. Kadeh oluşu içinin şarap şeklinde olmasından, defter olması da içinde yapraklar bulunmasından dolayıdır. Kapalı ve bâkir olması nedeniyle ise bir geline benzetilir.
Dehen-i gonce-i ter dürlü letâif söyler
Gülüp açılsa aceb mi gül- i rengin-ruhsârBâkî
Hal, "ben, vücutta meydana gelen nokta" anlamında kullanılır. Edebiyatta genellikle yüzde bulunan benler ve bu benlerin rengi ile küçüklüğünden sık sık bahsedilir. Daha çok yanak, saç, kaş, ayva tüyleri ve dudak ile birlikte kullanılır. Hâl( durum, keyfiyet) kelimesiyle cinaslar kurar. Ben olarak her şeyden önce o bir noktadır. Bu nokta güzellik sayfasına(yanağa) zülüf kaleminden damlamıştır. Zülüf cemal kelimesinin cim'i olunca bende onun içindeki nokta olur. Bazen benin dâne olduğunu görürüz. Bu durumda gönül bir kuştur, saçlar da tuzaktır.
Hâli sevdâsında gönlüm düştü zülfü bendine
Mürg-i miskîndir düşer dâne görüp dâm üstüneAhmed Paşa
Çizgi, yazı, el yazısı, mektup, ferman gibi birçok mânâlardan başka genç kimsenin yanağında ve dudağında çıkan ince tüy mânâsına da gelmektedir. Şâirlerimiz bu mânâlara göre birçok sanatlar, mazmûnlar yaratmışlardır.
Hemen her şâirin bütün gazellerinde bu hatt mazmûnuna tesâdüf edilir.
Hatt-ı ruhun tâze tırâş etti yâr
Geçti kılıçtan fiten-i rûzgârSabrî-i Şâkir