Arama
Bir şair sultan: Avni mahlasıyla Fatih Sultan Mehmet
İstanbul'un fethi ile peygamber övgüsüne mazhar olan, çağ açıp çağ kapatan büyük hakan Fatih Sultan Mehmed, hükümdar kimliğinin yanı sıra şairliği ile de tanınıyordu. Osmanlı padişahları içerisinde ilk divan sahibi sultan olan II. Mehmed, "Avni" mahlasıyla şiirler kaleme alarak klasik edebiyatımıza da önemli katkılar verdi. Şairin edebi anlayışı, edebiyata bakışı ve edebi kimliğini araştırdık.
Divan nedir?
💠 Farsçadaki "yazan, yazmak" manasındaki dibir kelimesinden türeyen kelimenin edebiyattaki anlamları şunlardır:
➡ Belli bir kalıpla yazılan ve besteyle okunan şiir türü. Kalıp "fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün" şeklindedir.
➡ Divan edebiyatı şairlerinin eserlerini topladıkları antolojik eserlere verilen addır.
💠 Divan şairlerinin, eserlerini önceleri serbest, daha sonra belli bir düzen içinde topladıkları kitaplar divanlar, divançeler ve hamselerdir. Divan, divançe ve hamseler, yazarlarının adlarıyla anılırlar. Örneğin; Avnî Divanı, Nedîm Divanı, Fuzulî Divanı gibi.
📌 Hamse ne demektir?
Beşleme anlamına gelir. Divan Edebiyatı'nda şairlerin farklı konularda yazdıkları beş ayrı eserin birleştirilmesiyle oluşturulan büyük hacimli eserlere verilen genel addır.
📌Antoloji ne demektir?
Seçki anlamına gelir. Seçme şiirleri veya yazıları bir araya toplayan kitap.
📌Divançe ne demektir?
Küçük divan anlamına gelir.
💠 Sanatçılar yaşadıkları dönemin sanat, bilim ve fikir adamlarını da etkilerler. Prof. Dr. Öztoprak, programda farklı bir pencere açarak dönemin alim ve şairlerinin gözünden Fatih Sultan Mehmed'i anlatıyor:
➡ Anadolu'daki ilk tezkirenin sahibi Sehibey, Fatih Sultan Mehmed ile ilgili 1538 yılında eserinde bakın şunları söylüyor: "Nüktedan hünerli, kabiliyetli, alime rağbet eden, sözleri merdane, gazelde üstün başka kimsenin rağbet etmediği kadar şairlere itibar ve iştihar eden, huzurunda şairleri müşare ettiren bir sultandır."
📌 Müşare etmek:
Karşılıklı şiir söyletmek anlamına gelir.
📌 Sehibey kimdir?
Divan şairi ve yazarı olan Sehibey, divan şairi Necati'nin yanında yetişti. Önemli isimlerin divan katipliğini yaptı. Onu önemli kılan ise ilk tezkire olan Heşt Behiş'i (Sekiz Cennet) yazmasıdır.
➡ Öztoprak, diğer dönem şairlerinin Avnî'ye bakışını da şöyle anlatıyor.
"Latifî de tezkiresinde Fatih'in şairleri, şiirleri ile ilgili şunları söylüyor: Nerede olursa olsun, alime ve şaire yardım elini uzatan, maaş veren, alim ve şairleri İstanbul'a davet eden, tabiatı düzgün, avni mahlasıyla müfret ve gazeller yazan eşsiz bir sultan ve şairdir." Dikkatinizi çekerim. Avni mahlasıyla müfret ve gazeller yazan diyor. Oysa ben bir tane müfretten söz ettim, divanında. Divan ve gazeller yazan dediğine göre demek ki daha fazla müfredi var."
📌 Latifî kimdir?
16. yy divan şairi olan Latifî'nin asıl adı Abdüllatif'tir. On adet eser yazmıştır ve eserlerinden en ünlüleri Evsâf-ı İstanbul ve Tezkiretü'ş-Şuara adlı mensur eserlerdir. Tezkiretü'ş-Şuara, Anadolu sahasında Sehi Bey'inkinden sonra yazılan ikinci tezkiredir. Latîfî, eserinde şairler hakkında objektif davranmasıyla dikkat çeker.
💠 "Aslında şairleri divanlarını, eserleri tanıtmanın en güzel tarafı şiirlerinden örnekler vermek suretiyle anlatmaktır. Fatih Divanı'nın elimizde bulunan tek nüshasının ilk şiiri Peygamber'e (SAV) naat mahiyetindedir. Aslında sultan şairler pek fazla kaside yazmazlar. Çünkü kaside methiye şiiridir. Sultanlar metheden ve methedilen kişilerdir. Kendilerine kaside yazılır. O yüzden sultanların kaside yazma gibi bir dertleri yoktur ve onlar daha çok gazel ağırlıklı şiir yazarlar." sözleri ile divan hakkında teknik bilgiler veren Öztoprak, programın devamında Fatih Divanı'nın ilk şiiri olan Peygamberimiz'e (SAV) naattan birkaç beyit paylaşıyor:
Yüzün meh-i îd ser-i zülfün şeb-i İsrâ
Gamzen yed-i Mûsa leb-i lâ'lün dem-i Îsâ
Günümüz Türkçesiyle
"Yüzün bayram ayı gibi, saçların ise Miraç gecesi gibi
Gamzen de Musa'nın eli gibi, dudakların da Hz. İsa'nın nefesi gibi"
📌Naat nedir?
Bir şeyi överek anlatma, vasıflandırma anlamlarına gelir. Edebiyatta Peygamber Efendimiz'i (SAV) övmek için yazılan şiirlere denir.