Arama
Çağları aşan eser: Hayriyye
Bazı eserler çağlar aşarak milletin hafızasında yer edinir. Bunlardan biri de klasik şiirimizin usta kalemi Nabi'nin Hayriyye adlı nasihatnamesidir. Yazıldığı andan itibaren büyük beğeni gören eser, aradan asırlar geçse de değerini kaybetmeyip okuyucusuna yol gösterir. Peki, mütefekkir şair Nabi Hayriyye'yi nasıl yazdı?
📌 Eserin asıl ismi Hayriname olsa da Hayriyye olarak bilinir. 1701 yılında oğlu Ebulhayr için yazsa da, herkesi ilgilendirecek öğütlere yer verdi. Eser, yaklaşık 1665 beyitten oluşur.
➡️ Bu mesnevide oğluna, hayatta karşılaşacağı hemen her konuda öğütler veren Nabi, aile konusunda da tavsiyelerde bulundu. Evlilik, eş seçimi, aile hayatı ve çocuk sahibi olmak gibi meselelere oldukça geniş bir yer ayırdı.
📌 Hayriyye'nin yazılma nedenini giriş kısmında şöyle açıklar: "Sen âlim bir ailenin çocuğusun. Sende kötü huylardan eser yoktur. Bende olan bütün özellikler, güzellikler sende de vardır. Sende edep ve görgü yaratılıştandır. Babanın nefesi evlat üzerinde etkilidir. Kulağına küpe olsun diye gönül madeninden çıkardığım incileri nazım ipliğine dizdim"
➡️ Aynı zamanda kültür tarihimizde çocuk edebiyatı ve eğitimi alanında yazılan ilk eserlerden biriydi.
📌 Nabi'nin, Hayriyye adlı mesneviyi yazmasının nedeni oğlunun hayata hazır olması, mutluluğu yakalayabilmesi ve sıkıntılardan uzak kalabilmesi için ona birtakım öğütler vermekti.
📌 Oğluna gelecekte başına gelebilecekler hakkında uyarılarda bulunan Nabi, ardında hayırlı bir evlat bırakmak istemiştir:
Ruhumı nutkun ile şad idesin
Bir du'a ile beni yad idesin
(Böylece ben ölünce lütfunla ruhumu şad edesin ve bir dua ile beni daima hatırlayasın)
📌 Eser, mütefekkir şairin uzun yaşamının, hayat tecrübesinin ürünüdür. İlk beyitlerden itibaren okuyucunun aklına hitap eder. Fakat dizelerdeki usta anlatım tarzı ile didaktik edayı yumuşatır.
➡️ Nabi devrinin göze batan kusurlarını ve toplumdaki aksaklıkları da eleştirdi. Ülkedeki genel çöküş üzerinde durduğu gibi insanlardaki ahlak düşüklüğünü, idarecilerin zayıflığı, mahkemelerin bozulması, liyakatin çiğnenmesi, ilim insanlarının hak ettiği değeri görmemesi, taşradaki halkın eğitimsizliği hakkında da tenkitte bulundu.
📌Nabi, Hayriyye'de İslam'a göre ideal insanın vasıflarını belirtir. Eserde âleme ilahi nazarla bakılıp ibret alınması, yüce Allah'ın varlığı ve birliğini düşünülmesi öğütlenir.
📌 Nabi, insan için en önemli olan konunun İslam'ın emir ve yasaklarına göre hareket etmek olduğunu söyler. Bundan dolayı da oğluna namazı terk etmemesi, sünnetleri elinden geldiği kadar yerine getirmesi, gücü yeterse de hac ve zekat ibadetinin gereklerini yapmasını öğütler.
➡️ Bu ibadetlere Allah'ın ihtiyacı olmasa da kişinin kendi için yerine getirmesi gerektiğini belirtir. Namaza verdiği önem beyitlerde insanın bu ibadet esnasında yaptığı hareketlerin elif, dal ve mim harflerine benzetilmesi ve bu benzeyişten "âdem" kelimesi çıkarılmasıyla gösterilir. Onun için adeta insan olmanın ilk şartı namazdır.
Sen namâza idesin çünki kıyâm
Elif olursın eyâ mâh-ı tamâm
Râki' olsan görinür sûret-i dâl
Enbiyâ sırrıdur anla bu makâl
Sâcid olsan görinür halka-i mîm
Âdem olursun eyâ rûh-ı cesîm
Anla çünki sana keşf ola bu râz
Âdem olur mı iden terk-i namâz