Arama
Çağları aşan eser: Hayriyye
Bazı eserler çağlar aşarak milletin hafızasında yer edinir. Bunlardan biri de klasik şiirimizin usta kalemi Nabi'nin Hayriyye adlı nasihatnamesidir. Yazıldığı andan itibaren büyük beğeni gören eser, aradan asırlar geçse de değerini kaybetmeyip okuyucusuna yol gösterir. Peki, mütefekkir şair Nabi Hayriyye'yi nasıl yazdı?
📌 Nabi'nin, Hayriyye adlı mesneviyi yazmasının nedeni oğlunun hayata hazır olması, mutluluğu yakalayabilmesi ve sıkıntılardan uzak kalabilmesi için ona birtakım öğütler vermekti.
📌 Oğluna gelecekte başına gelebilecekler hakkında uyarılarda bulunan Nabi, ardında hayırlı bir evlat bırakmak istemiştir:
Ruhumı nutkun ile şad idesin
Bir du'a ile beni yad idesin
(Böylece ben ölünce lütfunla ruhumu şad edesin ve bir dua ile beni daima hatırlayasın)
📌 Eser, mütefekkir şairin uzun yaşamının, hayat tecrübesinin ürünüdür. İlk beyitlerden itibaren okuyucunun aklına hitap eder. Fakat dizelerdeki usta anlatım tarzı ile didaktik edayı yumuşatır.
➡️ Nabi devrinin göze batan kusurlarını ve toplumdaki aksaklıkları da eleştirdi. Ülkedeki genel çöküş üzerinde durduğu gibi insanlardaki ahlak düşüklüğünü, idarecilerin zayıflığı, mahkemelerin bozulması, liyakatin çiğnenmesi, ilim insanlarının hak ettiği değeri görmemesi, taşradaki halkın eğitimsizliği hakkında da tenkitte bulundu.
📌Nabi, Hayriyye'de İslam'a göre ideal insanın vasıflarını belirtir. Eserde âleme ilahi nazarla bakılıp ibret alınması, yüce Allah'ın varlığı ve birliğini düşünülmesi öğütlenir.
📌 Nabi, insan için en önemli olan konunun İslam'ın emir ve yasaklarına göre hareket etmek olduğunu söyler. Bundan dolayı da oğluna namazı terk etmemesi, sünnetleri elinden geldiği kadar yerine getirmesi, gücü yeterse de hac ve zekat ibadetinin gereklerini yapmasını öğütler.
➡️ Bu ibadetlere Allah'ın ihtiyacı olmasa da kişinin kendi için yerine getirmesi gerektiğini belirtir. Namaza verdiği önem beyitlerde insanın bu ibadet esnasında yaptığı hareketlerin elif, dal ve mim harflerine benzetilmesi ve bu benzeyişten "âdem" kelimesi çıkarılmasıyla gösterilir. Onun için adeta insan olmanın ilk şartı namazdır.
Sen namâza idesin çünki kıyâm
Elif olursın eyâ mâh-ı tamâm
Râki' olsan görinür sûret-i dâl
Enbiyâ sırrıdur anla bu makâl
Sâcid olsan görinür halka-i mîm
Âdem olursun eyâ rûh-ı cesîm
Anla çünki sana keşf ola bu râz
Âdem olur mı iden terk-i namâz
📌Nabi, eserde sık sık ilimle meşgul olunması gerektiğini belirtir. Öyle ki ilmi, Allah'ın sıfatları arasında sayar. İnsanın değeri ilim öğrenme yeteneğine bağlıdır. Fakat felsefeden uzak durması gerektiğini, bunlar yerine nebilerin tarihini bilmesini Mevlânâ'nın Mesnevî'sini, İbn Arabî'nin de Fütûhât ve Füsûs'unu okumasını öğütler.
➡️ Eğer ki edebiyatla ilgilenecekse Nef'î, Bâkî, Tâlib, Sâ'ib, 'Örfî, Selîm, Feyz-i Hind, Nâzîrî, Kelîm, Şevket, Nizâmî, Husrev, Câmî, Enverî, Hâkânî, Sa'dî, Hâfız gibi önemli şahsiyetleri okumasını tavsiye eder.
📌Nabi, oğlunun nazarında okuyucularına işlerde acele edilmemesi, sabırlı olması gerektiğini öğütler. "Sabırlı insana düşmanı bile dost olur, kara gece sabır ile sabaha erişir." der.
Hayriye'de Nabi oğluna şöyle dua eder:
İtsün Allâh seni ber-hordâr
Tutasın 'ömr-i tabi'îde karâr
Allah seni mutlu etsin. Doğal ömür üzerinde karar kılasın.
Cem' ola hânene hayr ü bereket
Girmeye kîsene mâl-ı rişvet
Hayır ve bereket senin evinde toplansın. Kesene rüşvet malı girmesin.
Çog ola mâlun ile evlâdun
Arta evlâdun ile îrâdun
Malın ve evladın çok olsun. Evladın ile gelirin artsın.
Mazhar-ı mevhibe-i Hak olasın
Eyü evlâda muvaffak olasın
Hakk'ın ihsanına mazhar olasın. İyi evlada muvaffak olasın.