Arama
Çağları aşan eser: Kabusname
Bazı eserler asırları aşarak milletin hafızasında yer edinir. Bunlardan biri de Kabusname'dir. Aradan yüzyıllar geçmesine rağmen canlılığını kaybetmeyen eser, tarih boyunca Türkçe, İngilizce, Rusça, Arapça gibi birçok dünya diline çevrildi. Sultanların ve devlet adamlarının sevdiği eserlerden biri olan Kabusname hakkında bilmeniz gerekenleri sizler için derledik.
📌 Keykavus, oğluna öğüt verirken başından geçen olayları ve hanedanlığın yaşadığı hadiseleri de aktararak anlatımı canlı kıldı. Kabusname'de toplam 56 hikâye bulunur. Bunlardan 10 tanesi bilinmeyen kişiler hakkında, beşi emir ile ilgili ve geriye kalan 41'i ise tarihi şahıslarla ilgilidir. Her hikâye konuya uygun şekilde verilir.
▶ Ayet ve hadisler, İran hükümdarları ve Yunan filozoflarından veciz sözler, Gazneli, Büveyhi ve Selçuklu dönemi tarihinden örnek hikâyeler ve atasözleriyle verilmek istenen mesaj daha anlaşılır hale getirildi. Bunların yanı sıra eserde emirin kendi kaleme aldığı şiirler de mevcuttur.
📌Keykavus'un dönemin bütün ilimlerinden haberdar olduğunu verdiği öğütlerden anlaşılır. Tıp ilminden söz ederken oğluna aynı zamanda kitap tavsiyesinde de bulunur. Bütün anlattıklarını ayrıntılı olarak bulabileceğini söyledikleri eserler Calinus (Bergamalı Galenos) ve Bukrat (Hippokrates)'a aittir.
▶ Aristo'nun felsefesinin hakim olduğu düşünceler de yer alır: "Eşya değişmektedir, algılayabildiğimiz her şey değişiyor. Kimi zaman şu nitelikleri alıyor, kimi zaman bir başkasını. Öyleyse bu oluşu açıklarken değişiklik anında baki kalan ama çeşitli nitelikleri alabilen bir şey olması gerekiyor. Aristo bu şeye heyula adını veriyor. Bu ilk maddedir, ama elle tutulabilen bir madde değildir sabittir, yok olmaz, çeşitli görünüşlere bürünebilir. Suretsiz madde yoktur, öyleyse madde, nitelik ve suret hep birlikte mevcuttur. Değişmeyi açıklamak için, kalıcı, ama değişebilen, heyula adını verdiğimiz madde ile değişmeyen, ama çeşitli görünümleriyle çevremizdeki her an değişen alemi meydana getiren sureti kabul etmek zorundayız."
📌 Fars edebiyatının en seçkin eserleri arasında yer alan Kabusname, Nizâmülmülk'ün Siyasetnamesiyle aynı çağda yazıldı.
▶ Dönemin siyasi, iktisadî, ilmi, hukuki durumunun yanı sıra eğitim-öğretim, sanat ve meslekler hakkında önemli bilgileri okuyucularına sunan Kabusname, Moğol istilasından önceki İslam medeniyetinin bir özetini oluşturur.
İnsanların bir âdeti vardır, değerli bir malları olursa, onu değerli birine vermek için saklarlar. İşte benim bu dünyadan elde ettiklerimin en değerlisi bu öğütlerdir ve en değerli kimsem de sensin. İşte son günlerimde, bu öğütleri sana veriyorum, inşallah sana faydası dokunur.
📌 Bu nasihatname, İslami değerleri aktarması, sanat ve ilim gibi konularda geniş bilgi vermesi nedeniyle kendinden sonra gelen yazarları etkiledi. Genceli Nizami'nin Hüsrev ü Şirin'inde, Feridüddin Attar'ın Esrarname ve Mantıku't Tayr'ında Kabusname'den alıntılar yapılır.
▶ İlk olarak Rızâ Kulı Han Hidâyet tarafından neşredilen Kabusname, daha sonra çeşitli tarihlerde yirmiye yakın baskısı yaptı.
📌 Kabusname, kendi coğrafyasının sınırları dışına taşıp ilgi gören eserlerden biridir. Türkçenin yanı sıra İngilizce, Fransızca, Almanca, Japonca ve Rusçaya çevrildi.
▶ Osmanlı döneminde beş kez çevrilen eserin en önemli tercümesi Mercimek Ahmet'e aittir. İkinci Murat'ın "... Hoş kitaptır ve içinde çok faideler ve nasihatler vardır; ama Fârsî dilincedir. Bir kişi Türkiye tercüme etmiş, velî ruşen değil, açık söylememiş. Eyle olsa hikâyetinden halâvet bulmazız. Ve lâkin bir kimse olsa ki bu kitabı açık tercüme etse, ta ki mefhumundan gönüller haz olsa..." buyruğu üzerine Mercimek Ahmet eseri Türkçeye tercüme etti.