Arama
Divan sahibi ilk kadın şair: Mihri Hatun ve şiirlerinden seçmeler
Kadın divan şairleri arasında yer alan Mihri Hatun, dönemi itibariyle erkek egemenliğinin hâkim olduğu düşünülen bir edebiyat çevresinde şiirleriyle dikkat çekmeyi başardı. Mihri Hatun'un hayatının yanında şiirlerinden örnekleri derledik ve şerhlerini siz Fikriyat okurlarının beğenilerinize sunduk.
"Cihânda çok durur ammâ belâ-keş ˘âşıklar
Kimesne ugramadı âh u zâra bencileyin"
Âh u zâr: Ağlamak, inlemek
Bencileyin: Benim gibi
Dünyada belaya uğramış aşıklar çoktur ama kimse benim gibi ağlayıp inlemedi.
"Hezâr yerde deler sînesini ˘uşşâkuñ
Hadeng-i gamzeleri hançer ise ancak ola"
Hezâr: Bin
Sîne: Göğüs
Hadeng-i gamze: Gamzenin oku
Gamzelerinin oku, âşıkların sinesini bin yerden deler. Hançer olsa ancak bu kadar (delici) olur.
İlk dört beyitte görüldüğü gibi Mihri'nin şiirleri de klasik şiirin kalıplaşmış mazmunları kullanılarak oluşturulmuştur. Şairlerin cinsiyeti ne olursa olsun, hepsi şiirlerinde kalıplaşmış bir sevgili modelini anlatırlar. Kadın şairlerimizden olan Mihri de şiirlerinde sevgiliyi anlatırken aynı mazmunları kullanır. Mahlaslar, cinsiyetler ne olursa olsun esas nokta sevgiliye duyulan aşkı ve özlemi anlatmaktır.
"Adlüñ âbı n'ola dil-teşnelere virse hayât
Ki virür mürdeye ˘Îsâ-nefesüñ cân-ı kerem"
Âb: Su
Dil-teşne: Gönlü susamış
Mürde: Ölü
İsa nefesin ölüye can bağışlar. Adaletinin suyu gönlü susamışlara hayat verse ne olur.
İsa-nefes klasik şiirde yaygın bir biçimde kullanılan mazmunlar arasındadır. Hz. İsa'nın ölüleri diriltme mucizesine telmihte bulunan mazmun, Mihri'nin şiirinde de karşımıza çıkar. Şairler çoğu kez aşıklara can vermesi açısından sevgililerini Hz. İsa'ya benzetirler. Mihri de bu beyitte sevgilisinden adaletiyle susamış gönüllere hayat vermesini diler.
Mihri kadının şair olmasını eleştiren topluma karşı şu şiirini yazar:
"Çün nâkıs akl olur dirler nisâ
Her sözin mağrûr tutmaktır revâ"
Nakıs: Akılsız
Kadınlara için eksik akıl derler, her sözünü eksik-özürlü saymak gerekir.
"Lîk Mihrî dâinün zannı budur
Bu sözi dir ol ki kâmil usludur"
Lîk: Ama
Dâi: Duacı
Ama duacınız Mihri'nin görüşü budur: Şöyle der akıllı olanlar
"Bir müennes yigdürür kim ehl ola
Bin müzekkerden ki ol nâ-ehl ola"
Müennes: Kadın
Yigdürür: İyidir
Müzekker: Erkek
Eğer ehil ise, ehil olmayan bin erkeğe göre bir kadın daha iyidir.
"Bir müennes yig ki zihni pâk ola
Bin müzekkerden ki bî-idrâk ola"
Pak: Temiz
Bî-idrâk: İdraksiz, akılsız
Eğer ki açık fikirliyse bir kadın, anlayışı kıt bin erkeğe göre daha iyidir.
Mihri Hatun bu şiirinde döneminin koşullarına göre dikkat çekici bir çıkış yapar. Zira, kadın aklının erkeğe göre daha noksan olduğundan hareketle şairlik vasfını yüklenemeyeceğine dair toplumdaki genel kanıyı kırmak isteyerek bu şiiri kaleme alır.
Mihri Hatun kültürel düzlemdeki kadının konumu sebebiyle şiir yazma hususunda birtakım zorluklar yaşar. Oysa Kur'an ve Hadis ekseninde bu konuya baktığımızda İslâm inancında kadını erkeklerden ayrıştıran ve aşağı gören bir inanç yoktur. Ne yazık ki kadınlara karşı olan bu olumsuz bakış açısı, hayatın pek çok alanında kadınların önüne bir set gibi sunulur.
Yukarıda Mihri Hatun'un Neşati'ye nazire yazdığını aktardık. Neşati'nin Mihri Hatun'a cevabı ise şu şiirle olur:
"Ey benim şi'rime nazîre diyen
Çıkma râh-ı edebden eyle hazer"
Râh-ı edeb: Edep yolu
Ey benim şiirime nazire yazan, edep yolundan çıkma sakın.
"Dime kim işte vezn ü kafiye de
Şi'rüm oldu Necâti'ye hem-ser"
Hem-ser: Eşit, arkadaş
Vezin ve kafiyede şiirim Necati'ye erişte deme
"Harfi üç olmağ ile ikisinün
Bir midür fi'l-hakîka ' ayb u hüner"
Fi'l-hakîka: Gerçekten
İkisi de üç harfle yazılır ama ayıp ve hüner bir değildir."
Neşati, Mihri'nin naziresini beğenmeyerek bu şiiri yazsa da kaynaklar "Döne Döne" redifli gazele yazılmış en güzel nazirenin Mihri'ye ait olduğunu söyler.