Arama
Divanü Lügati’t-Türk’te sosyal hayatı anlatan kelimeler
Türk dilinin bilinen en eski sözlüğü olma özelliğine sahip Divanü Lügati't-Türk, yazıldığı dönemin Türk toplulukları ile ilgili önemli ayrıntılara yer veren bir şaheser. Eser bilindiği gibi yalnızca sözcük değil, Türk topluluklarının yaşam biçimlerine, sosyal hayatlarına, örf ve adetlerine dair de ayrıntıları barındırıyor. Peki, Türk kültürü hakkında Divanü Lügati't-Türk'te yer alan kelimeler ve bunların içerdiği anlamlar nelerdir? İşte bu kelimeleri sizler için derledik.
Sözlükte "xumaru" kelimesi, "hatıra (tezkire) olan bir mal" biçiminde Arapçaya çevrilir ve "bu, Türklerin adetidir" denildikten sonra şu örnek verilir: "Büyüklerden birisi öldüğünde, malından en iyi bir parça hakan için ayrılır. Bu mala xumaru, yani andaç, hatıra denir."
Bu maddeden Türklere dair önemli bir gelenekle karşı karşıya kalmaktayız.
Eserde yer alan "biste" kelimesi şöyle açıklanır: "Tüccarı evinde konuk olarak ağırlayan kişinin adıdır. Tüccar onun evine yerleşir ve o da tüccarın mallarını satar, koyunlarını güder ve evde kaldığı sürece tüccarı ağırlar. Tüccar evden ayrılırken biste, koyunların yirmide birini alır. Bu, Tuxsı, Yagma ve Çigil kavimlerine ait bir töredir. Buna doğrudan tanık oldum."
Kaşgarlı, "yogladı" kelimesini "ol, ölügge yogladı" cümlesinde kullanır ve bunu "o, ölü için yemek verdi" biçiminde Arapçaya aktardıktan sonra "Türklerin adeti böyledir" şeklinde bir açıklama yapar.
Sözlükte geçen "oğlan taşlattı" ibaresi çocukların işe alınması için dönemde babalarının onları gurbete yolladığını anlatır.
Ninni anlamına gelen balu balu kelimesini Kaşgarlı şöyle açıklar: "Ninni, kadınlar beşikte çocuğu uyutmak için böyle söylerler." Eserden hareketle kadınların çocuklarını beşikte sallayarak uyuttukları ve bu esnada günümüzde de bir gelenek olarak sürdürülen "ninni"nin söylendiğini anlıyoruz.