Arama
Doğu’nun kadim öyküsü: Hüsrev ve Şirin
İran ve Türk edebiyatlarına has klasik mesnevi konusu Hüsrev ve Şirin, yüzyıllar boyunca pek çok şairin kaleminde hayat buldu. Edebiyatımızda daha ziyade Ferhat ile Şirin ismiyle karşılanan bu kadim öykü, günümüz sanatına da etki etti. Hatta öyle ki sosyal yaşantımızda da büyük bir yere sahip olan Hüsrev ile Şirin, aşk öyküsü denildiğinde Leyla ile Mecnun ile birlikte temsil konumundaydı. Peki, Hüsrev ve Şirin hikayesinin genel çerçevesi ve tarihi süreci nasıldı? Hangi temalarıyla günümüz edebiyat ve sinemasına ilham oldu?
📌Hüsrev ve Şirin ilk defa Firdevsi'nin Şehnamesi'nde kendisine yer edinmiş olsa da bu mesneviye asıl formunu veren ve bir klasik hale getiren Nizami Gencevi'dir. Nizami, bu eseri Firdevsi ve Senai'den etkilenerek kaleme almıştır.
📌Hüsrev ve Şirin hikayelerinde öncü rolü üstlenen Gencevi, yüzyıllar boyunca elliden fazla şaire ilham olmuştur. Bu eserler, bazı farklı tarafları bulunmakla beraber hep Nizâmî'nin eserinden ilham alınarak yazılmıştır.
Nizami kimdir?
Nizâmî-i Gencevî, felsefe, edebiyat, astronomi, tıp, geometri gibi alanlarda çalışmalar yapmış bir 12. yüzyıl filozofu ve şairidir. Eserlerinin çoğunu Farsça yazan şair, Fars edebiyatında hamse türünün kurucusu sayılır. Destansı şiir türünü zirveye taşımış, manzum aşk hikâyelerinin en büyük üstadı unvanını kazanmıştır.
Peki, Hüsrev ve Şirin'in hikaye çerçevesi nasıldır?
📚Hikayenin ana kahramanı, halk hikâyesine dönüşen kişi ise Sasaniler'in meşhur hükümdarı II. Hüsrev'dir. Hüsrev ü Şirin'de anlatılan olaylar Ferhat ile Şirin'deki olaylarla iç içe ve onun devamı mahiyetindedir. Ferhat'ın Şîrin'e olan aşkını kıskanan Hüsrev, ona olmayacak bir iş verir. Kayadan ibaret Bîsütun dağını delmesini söyler. Ferhat'ın bu işi başaracağını anlayınca ona Şîrin'in öldüğü yalan haberini yollar. Bunu duyan Ferhat üzüntüsünden oracıkta ölür. Bu sırada Hüsrev'in karısı Meryem de ölmüştür. Artık Hüsrev ile Şîrin'in kavuşmalarına engel kalmamıştır. İki sevgili maceralı bir süreçten sonra birbirlerine kavuşurlar. Ancak inzivaya çekilen âşıkların düşmanı bu sefer Hüsrev'in Meryem'den olan oğlu Şîrûye'dir. Şîrûye de Şîrin'e âşıktır. Bu nedenle bir gece babasını öldürtür. Şîrin, Şîrûye'nin teklifini kabul eder gibi görünür. Hüsrev'in türbesine girer ve orada kendisini öldürür.
📌İran edebiyatında bu aşk macerası üzerinde mesnevi yazanların sayısı otuzdan fazladır. Gencevi'nin yazdığı Hüsrev ve Şirin daha sonraları farklı şairler tarafından tekrar tekrar işlenmiştir. Bunlar arasinda Herat Timurlar devletinde yaşamış Hatifi Farsça yazdığı "Hamse"'sinde bulunan ve Nizami'nin eserine nazire olarak hazirlanan "Hüsrev ü Şirin" mesnevisi ile ün kazanmıştır.
📌Türk edebiyatında ise Hüsrev ve Şirin, 15. yüzyıldan sonra Ferhat ile Şirin'e dönüşmüştür. 15. yüzyıl ortalarından başlayarak Türk edebiyatında da Hüsrev ve Şirin konusunu işleyen mesneviler yazılmaya başlanmıştır. Eserin Ferhat ile Şirin'e dönüşmesinde bilhassa Ali Şir Nevai'de felsefi bir düşünce vardır.
📌Türk edebiyatında yazılmış bilinen yirmi iki mesneviden bir kısmı doğrudan doğruya tercüme şeklinde, geri kalanların çoğunluğu ise hikâyenin aslında olmayan fakat yerli unsurlarla bezenmiş özgün bir hikaye durumundadır.
Fuzuli'nin Leyla ile Mecnun'undan 25 alıntı
Hikâye, Türk edebiyatına ilk önce Altın Orda şairi Kutb'un Nizâmî'den tercüme ettiği Hüsrev ü Şîrîn ile girmiştir.
📌Anadolu sahasında ilk Hüsrev ü Şirin"i Aydınoğlu Îsâ Bey adına 1367'de Fahrî kaleme almıştır. Nizâmî'nin eserini tercüme eden Fahrî ayrıca Şâhnâme'den de faydalanmış ve mesnevinin konusunda bazı değişiklikler yapmıştır.
📚Ondan sonra Şeyhî, II. Murad adına kaleme aldığı mesneviyle Türkçe'de yazılan en güzel ve en başarılı Hüsrev ü Şîrîn'i 15. yüzyılda meydana getirmiştir.
Şeyhi kimdir?
15. yüzyılın büyük divan şâiridir. Klasik Türk edebiyatının kurucularından biri de sayılır. Kaynaklarda "Hüsrev-i şuarâ, pîşterîn-i şuarâ-yı Rûm, şeyhü'ş-şuarâ, emlahu'ş-şuarâ" gibi sıfatlarla anılan Şeyhî ününü daha çok mesnevi alanında kazanmıştır. Eski edebiyatın kurucularından biri olduğu kabul edilen şair, Hüsrev ü Şîrîn ve Harnâme adlı eserleriyle Türk edebiyatında mesnevi sahasının önemli simaları arasında yer almıştır.