Arama
Dünyanın yarası: Sadık Hidayet
Sadık Hidayet, Doğu'nun çıkmazlarını iyi teşhis etmiş ve bu dilemmalardan özgün karakterler yontmayı bilmiştir. Onun karakterleri bir çölün ortasında başka bir çölü arayan tiplerdir. Karakterlerin karamsarlığı; doğup, büyüdükleri, yaşadıkları coğrafyanın tekmil yüklerinin toplamıdır.
1930 yılında yeniden İran'a dönen Hidâyet, ailesinin Şah ile yakın ilişkiler içinde olmasına rağmen Şah'ı eleştiren yazılar kaleme almasından sonra Tahran'daki yenilikçi ve özgürlükçü hareketlerin de sembolü olmuş. Bir müddet sonra ülkedeki siyasi ve sosyal krizler derinleşince Hindistan'a gitmiş. Hindistan yıllarında Budizm, Maniheizm ve Zerdüştlük üzerine derin araştırmalara girişmiş, Hindistan'ın arkaik dillerini öğrenmiş ve bazı dini metinleri Fransızca ve Farsçaya tercüme etmiş. Tekrar İran'a döndükten sonra hem Batı'dan hem Doğu'dan topladıklarını mukayese ederek edebi metinlerine kaynaklık edecek sentez makaleler hazırlamış. İkinci Dünya Savaşı esnasında SSCB'ye gidip buradaki savaş manzaralarını gördükten sonra bunalımları iyice artmış ve Tahran'a dönerek ıssız bir tepedeki kulübesinde uzun müddet bir başına yaşayarak o birçok eserinin iskeletini oluşturmuş. 1950 yılında Paris'e gittiğinde artık pateit bir vaka halinde olan Hidâyet, eserlerinde sıkça işlediği ölüm saplantısının çağrısına kulak vermiştir. Paris'teki evinde en güzel kıyafetlerini giyip tıraş olduktan sonra çalışmalarının bir kısmını ateşe vermiş ve havagazını açarak intihar etmiştir.
Sürrealist anlatıyı benimseyen Hidâyet, o döneme kadar denenmemiş bir şeyi yaptı ve Batı'nın modernist anlatım teknikleri ile Doğu mitlerini-klasik anlatılarını birleştirdi ve karakterlerine Freudyen nazarla baktı. Ayrıca bu kompozisyonun içine nihilist felsefenin gölgelerini koydu. Epik-lirik bir dili benimsedi.
Hidâyet, hayatının ilk yıllarında kendisini Batı'ya daha yakın hissetmesine rağmen ait olduğu coğrafyanın Doğu olduğunu biliyordu. Zira, Kör Baykuş isimli romanını neşrettiği yıllarda bunu daha iyi kavramıştı. Bu sebeple başta İran olmak üzere Doğu'ya, Batılılar için egzotik doğu resimleri yapan nakkaşlar gibi oryantalist bir nazarla bakmadı fakat Doğu'nun dogmalarını, netameli mevzularını kökünden sarsma amacı taşıyan eleştiriler yazdı ve bu sebeple ülkesinde sansüre uğradı.
Hidâyet'in doğusu, gizemli olduğu kadar karanlıktır. Hatta bu karanlık 'evvele' kadar inen bir kuyu gibidir. Bu kuyunun dibinde önce boşluk sonra âdem vardır; bu hayali kısım, insanın yeryüzü denen bahçeyi doldurduğu bilinmez anların özetidir; içinde doğuyu kuran bilincin ilkel kodları vardır. Jungist bakış açısıyla yorumlanan erken dünya, arketipler etrafında şekillenir. Bir üst katmanda ise önce söz vardır.
Pers mitolojisi ve zerdüştlük inancının uzantısı olan kültür buradadır. İranistik hinterland ile Helenistik hinterlandın sonradan Doğu- Batı şeklini alacak çatışması bu alanda başlar. Şehname'nin ve diğer mitsel örüntülerin kahramanlarının izdüşümleri modern dönemlere kadar süren serüven içinde deri değiştirip başka bedenlerde yankılanarak ilerler. Onun üstünde ise bin yılı aşkın süreyi kapsayan İslam kültürü ve bu kültürün parçaları vardır. Diğer katmanda ise modern dünyanın melodramı yatar; gelişen şehirler, otobüsler, değişen insanlar, inançlar, sıcak savaşların sonu, soğuk savaşların başlangıcı… Kuyunun ağzında; rüyalar, halüsinasyonlar ve psikozlarla dolu devasa bir bellek yatar. Hidayet, Doğunun çıkmazlarını iyi teşhis etmiş ve bu dilemmalardan özgün karakterler yontmayı bilmiştir. Onun karakterleri bir çölün ortasında başka bir çölü arayan tiplerdir. Karakterlerin karamsarlığı; doğup, büyüdükleri, yaşadıkları coğrafyanın tekmil yüklerinin toplamıdır.