Arama
Edebiyatımızda Ramazan Bayramı
İslam alemi için büyük bir önem taşıyan Ramazan Bayramı, uzakları yakın ederek hasreti vuslata çeviren, huzur ve neşenin günüdür. Birçok geleneğin icra edildiği Ramazan Bayramı, özellikle Osmanlı döneminde özel merasimler düzenlenerek kutlanırdı. Bu huzur mevsimi, Nedim'den Bahti'ye Divan şairlerinin yazdığı "ıydiyye" adı verilen bayram şiirleri ile edebiyatımızda yer aldı.
OSMANLI DÖNEMİ
🔹 Osmanlı Dönemi'nde şairler, ıydiyye yazarak devlet büyüklerinin bayramını kutlarlardı. Kendilerine yazdıkları şiirler karşılığında idane adı verilen hediyeler verilirdi. Şairler aynı şekilde hamilerinin bayramlarını kutlarlar ve caize adı verilen bahşişlerini alırlardı.
🔹 Geçmişi 15. yüzyıla uzanan ıydiyyeler, 16. yüzyılda giderek yaygınlaştı. Bayram günlerinde gerçekleştirilen eğlence ve kutlamalarda bu şiirler dilden dile dolaşırdı.
IYDİYYELERİN KONUSU
🔹 Yazıldığı bayrama göre ıydiyyelerin konusu değişse de evvela geleneğimizdeki mübarek günlere kavuşmanın şükrüne değinilir, ardından bayramın nasıl geçirilmesi gerektiğinden bahsedilerek bu dönemde yapılabilecekler tasvir edilerek eser hitama erer.
🔹 Bayramı konu alan ilk bölüm, methiye ve dua olmak üzere üç bölümden oluşan ıydiyyeler, genellikle otuz ila kırk beyit hacminde uzunluğa sahiptir.
IYDİYYE ŞAİRLERİ
🔹 İlk örnekleri başlıksız ya da "Fi Medhi Sultan..." veya "Kaside-i Iydiyye" gibi kalıplaşmış başlıklarla yazılırken 16. yüzyıl itibari ile uzun Farsça başlıklarla kaleme alındığı görülür.
🔹 Bir çeşit bayram tebriği olarak görülen ıydiyye şairlerden bazılarının şairleri Necati Bey, Hayali Bey, Şeyhülislam Yahya, Nef'i, Nabi, Nedim, Enderunlu Fazıl, Keçecizade İzzet Molla gibi önemli isimlerdir.
BAHTÎ'NİN KALEME ALDIĞI IYDİYYE
🔹 Bahtî mahlası ile şiir yazan on dördüncü Osmanlı Sultanı I. Ahmed'in mübarek Ramazan ayını konu alan ıydiyyesi bulunur. Şiirinde Bahti, Ramazan'ı manevi coşku ve ibadet ile geçirerek bayrama kavuşmanın huzuruna değinir:
"Şükr ü hamd eyleyelüm geldi irişdi yine îd
Bahtumuz rûzını kıldı yine Allah sa‟îd
Bu ne devlet ne sa‟âdet ne ulu ni‟metdir
Ehl-i İslâm‟a ki her gün ola bir cûd-ı cedîd"
(Bahtî / I. Ahmed)
Bahti mahlasıyla şiirler yazan I. Ahmed Divanı'ndan beyitler
ALVARLI EFE'NİN IYDİYYESİ
🔹 Bayramlar, manevi ikliminin yanı sıra uzakların yakın olduğu, eş, dost ve akrabanın bir araya gelerek hasret giderdiği bir zamandır.
🔹 Bayramın insanlar arasındaki muhabbeti artıran ve neşe saçan özelliği ıydiyyelere konu olmuş, 19. yüzyıl şairlerinden Alvarlı Efe'nin mısralarına yansımıştır:
"Can bula cânânını
Bayram o bayram ola
Kul bula sultanını
Bayram o bayram ola
Hüsn ü keder def ola
Dilde hicap def ola
Cümle günah affola
Bayram o bayram ola"
(Alvarlı Efe)