Arama
Edebiyatımızın ilk İslami dönem eserleri
Türklerin İslam'ı kabulü ile birlikte, dilde ve kültürel hayatta önemli değişiklikler oldu. Eski kültürel yaşam biçimleri, İslam ile birleşti. Böylece İslami dönem Türk edebiyatının ilk örnekleri olarak kabul edilen; Divanu Lugati't-Türk, Kutadgu Bilig ve Atabetü'l-Hakayık gibi önemli eserler ortaya çıktı. İşte edebiyatımızın ilk İslami eserlerinden kısa bilgiler...
Türk edebiyatının ilk siyasetnamesi olan Kutadgu Bilig, Türkçenin en temel ve Türk dili araştırmalarının en önemli kaynak eserlerindendir. Yusuf Has Hacib tarafından yazılmıştır. Türk devlet anlayışı ve yönetimi, devlet ve halk ilişkisi ile ilgili önemli bilgiler içermektedir. Kültürümüzün mihenk taşlarını oluşturan eserlerden biri olan Kutadgu Bilig, hükümdar ve idarecilere verdiği öğütler itibarıyla bir nasihatname, ülkenin yönetimi ile ilgili tespitleri açısından da bir siyasetname kitabıdır.
Kutadgu Bilig'in kelime anlamı, mutlu olma bilgisidir. Şimdiye kadar eserin adı, Türkçeye ve Batı dillerine çoğunlukla "Mutluluk veren bilgi" şeklinde çevrildi. "İktidara ulaştıran bilgi" ya da "Devlet yönetme bilgisi" şeklinde çevirileri de mevcuttur. Kutadgu Bilig'de üç bin civarında kelime bulunur.
Yusuf Has Hacib, 11. yüzyılın en önemli Türk şair ve düşünürleri arasında yer alır. Hakkındaki bilgiler büyük ölçüde eseri Kutadgu Bilig'deki ifadelere dayanır. Karahanlılar döneminde yaşamıştır. Balasagun'da yazmaya başladığı eserini Kaşgar'da tamamlamış, Karahanlı hükümdarı Ulu Buğra Han'a sunmuş ve Has Hacip unvanıyla ödüllendirilmiştir. İyi bir eğitim gördüğü, Arapça, Farsça ve İslam öncesi Türk kültürünü iyi bildiği anlaşılan Yusuf Has Hacib, eserinde devlet adamlarının niteliği, birey, toplum, devlet ilişkilerinin nasıl düzenlenmesi gerektiği üzerinde durmuş, yaşadığı toplumun geleneksel değerlerine uygun olarak iyiliği, erdemi ve akılcılığı önermiştir.
Yüknekli Edip Ahmet tarafından yazılmıştır. İnsanın ahlaki gelişimi ve iyi insan olmanın özellikleri üzerine yazılmış bir kitaptır. Atebetül Hakayık, 14 bölümden oluşan anlamı hakikatlerin eşiği olan; erdem, ahlak, din, cömertlik, doğru söz söyleme gibi konularda çeşitli öğütler içeren bir eserdir.
"İnsanın bilgisizi kemiksiz ilik gibidir. Kemiğin ilik, insanın süsü akıldır. Cimrilik ilaçla iyileştirilemeyecek bir hastalıktır. Vermeye gelince cimrinin eli sıkıdır. Malın haramsa sonunda acı vardır. Eğer helal ise malın sonunda hesap görülür. Yalan söyleyen insandan uzaklaş. Hayatını doğrulukla geçir. Mal düşkünü insan, iyi bil ki bu mülk. Bugün kaygı ve endişe sebebi olur yarın hak yeme sebebi olur."
12'inci yüzyılda doğan ve hakkında pek az bilgi bulunan Edip Ahmet Yükneki'nin Semerkant'ta doğduğu, gözlerinin doğuştan görmemesine rağmen iyi bir eğitim aldığı söylenir. Bir nasihatname örneği olan Atabetü'l Hakayık adlı eserini, dönemin Karahanlı hükümdarı Muhammed Dad İspehsâlâr Bey'e sunar. Eserinde yoğunlukla İslam'ın ve ilmin faziletlerini anlatan Yükneki'nin Arapça, hadis ve tefsire hâkim bir âlim olduğu anlaşılmaktadır.