Arama
Edebiyatımızın zeka ve marifet göstergesi: Muamma
Klasik edebiyatımız daha çok kadim aşkların asaletini yansıtan şiirlerle tanınır. Ancak bir tür var ki o hisse değil, zekâya ve zihne hitap eder: Muamma. Bu türe dair şiirleri kaleme almak da çözmek de kolay değildir. Arapça, Farsça, ebced hesabı, İslam kültürü, dil bilgisi, klasik edebiyat gibi çeşitli alanlarda bilgi sahibi olmak gerekir. Peki, muamma nedir? Muamma nasıl çözülür? Muamma beyit örnekleri nelerdir?
Gül yüzünde koma hatt-ı anberîn
Giymesin mâtem libâsın yâsemîn"
"Matem" yas anlamındadır. "Yâsemin" lafzından yas elbisesi "y-s" harfleri çıkarılırsa "Emin" ismi kalır.
İdris
Dile almaz dahi adın 'abir ü müşk-i Tatatun
Görse dil eger her birini zülfin dildarun
Eger lafzının dili olan "kaf" harfinin yerine dildarın iki zülfünden biri olan "dal" harfi getirilir. "Görse" ile bu ikisi birleşirse "eder" olur. Zülfün diğeri "lam" harfidir. Burada amaçlanan "si" hecesidir. Aks görse yani dönse "is" olur. Hepsi bir araya gelirse "İdris" adı ortaya çıkar.
Diriga geçubdür nice hafta vü meh
Görünmez kuluna nihan oldu ol şeh
Bu beyitte "oldu" kilit kelimedir. Beyitte saklanan isim aynen bu kelime içerisinde yazılıp nerede başlayıp nerede bittiği gizli olarak anlatılır.
Şeh birinci anlamındadır. Oldu kelimesinden "ol" u kaldırıp yerine şeh getirilirse "Şehdi" ismi ortaya çıkar.
Naz ile olsan ser-i kuyunda cânâ cilveger
Sanuram çarh üzere meh bürc-i şerefde devreder
Meh bürc-i şeref tamlaması burada çözüme ulaştırır. Şeref kelimesinin son harfi olan "fe" alınır. "Meh" kelimesi devr ettirilir yani harfler yer değiştirilir "hem" ortaya çıkar. Birleştirildiğinde ise "Fehmi" kelimesi ortaya çıkar.
Bende yok sabr ü sükûn, sende vefadan zerre;
"İki yoktan ne çıkar" fikr edelim bir kere
Olumsuzluk ekleri "nâ" ve "bî" şairin mahlasını verir: Nâbî.
Bilgi notu:
Latin kökenli harflerin kabülünden sonra harf esasına dayalı muamma geleneği ne yazık ki ortadan kalktı.
Divan Edebiyatında Muamma-Ali Nihad Tarlan,Bir Muamma ve Lugaz Metni Hakkında-Bahadır Güneş, Türk Edebiyatında Muamma-Yusuf Çetindağ, Garip Bir Arapça Manzum Fıkhi Muamma-Muhittin Eliaçık