Arama
Eğlenceden geleneğe dönüşen unutulmuş alışkanlık
Kış geceleri radyonun üzerindeki el emeği dantel kıvrılır, cızırtılar içerisinde kanal bulunurdu. Evin annesi elinde meyve sepetiyle gelir radyonun etrafında toplananlara meyveleri ikram ederdi. Gelen anons ile herkes, görüntüsü olmadan sadece sesini duyup hayal dünyasında oynattığı tiyatrolara dalıp giderdi. Günümüzde yitirmeye yüz tutan bir gelenek olan radyo tiyatrosunu bilenler o zamanları hasretle anmaya başladılar. Peki ya bilmeyenler? İşte sizler için radyo tiyatrosunun tarihini derledik.
"Allo allo… Muhterem samiin (dinleyiciler)… Burası İstanbul Telsiz Telefonu… 1200 metre tul-u mevç (dalga boyu), 250 kilosikl. Şimdi akşam neşriyatımıza başlıyoruz."
6 Mayıs 1927'de Türkiye radyolarının ilk spikeri Sadullah Gazi Evranos'un yaptığı bu anonsla başlayan yayınlar, akşamları birkaç saat sürüyordu ve genellikle müzik ile haberlerden oluşuyordu. Eminönü Sirkeci'deki Büyük Postane'nin üst katında radyoya ayrılan iki odanın birisi stüdyo, diğerinde ise teknik oda olarak düzenlenmişti. 1927 yılına ait bir günün yayın akışı şöyleydi:
19.00 Stüdyo musiki heyetinden şevkivza Faslı. 19.30 Esham (hisse senedi, devlet tahvili) ve Tahvilat Borsası haberleri, 19.40. Telsiz Telefon Orkestrası, 20.10 Zahire Borsası haberleri, 20.20 Telsiz Telefon Musiki Heyeti, 20.50 Anadolu Ajansı haberleri, 21.00 Telsiz Telefon Orkestrası, 21.30 Teganni, Matmazel Apostoldi tarafından. 21.45 Orkestra.
İstanbul Radyosu'nda 1938 Ocak ayında 100 dakikalık eğlence ve spor programının 50 dakikası spor, 50 dakikası skeçlerden (güldürü öğesi taşıyan kısa radyo oyunları) oluşmaktaydı.
1940 yılında Türkiye Radyolarının yönetimi Matbuat Umum Müdürlüğü'ne verilince radyonun örgütsel yapısı da değişmişti. İkinci Dünya Savaşı nedeniyle, tüm ülkelerde bir haber alma aracı olarak önemi artan radyolar, önce teknolojik olarak güçlendirildiler. Yayın süreleri ve yayın güçleri ve toplu radyo dinleme olanakları arttırıldı. Tüm dünyada radyonun öneminin artmasına paralel olarak Türkiye'de de bu önem artıyordu.
İngiliz tarihçi Lord Asa Briggs, 16 Şubat 1923'de Shakespear'in klasiklerinden bazılarının BBC'de yayınlandığını söylese de, genellikle Richard Hugs'un "A Comedy of Danger" adlı 15 Ocak 1924'te yayınlanan oyununun ilk radyo oyunu olduğunu savunanlar da var. Ancak kaydı bulunan ilk radyo tiyatrosu ne İngiltere'de, ne Amerika'da, ilk kez Almanya'da, Berlin Radyosu tarafından "mikrofona kondu". Bu eser Schiller'in "Haydutlar"ıydı.
Daha önce ünlü ve başarılı tiyatro oyunlarının sahneye mikrofon konarak taş plaklara kaydedildiği ve radyoda dinleyiciye sunulduğu biliniyor. Ancak böylesi ürünler radyo tiyatrosu olarak değerlendirilmiyor. Radyo tiyatrosu, bir oyun, roman ya da öykünün ya da tümüyle radyo tiyatrosu olarak yazılmış özgün bir eserin stüdyoda, ses ve müzik efektleri eşliğinde yeniden üretilmesiyle ortaya çıkan radyo programlarına deniyor.
Türkiye'de radyo tiyatrosu, TRT öncesi dönemlere uzanıyor. Özellikle İstanbul Radyosu 1950'li yıllarda ilk radyo tiyatrosu örneklerini vermeye başladı ve bunu gitgide sistemleştirdi.
Baki Süha Ediboğlu, Ekrem ve Cemal Reşit Rey kardeşler ilk mikrofona koyucular olarak ünlendiler. Bedia Muvahhit, Afife Ediboğlu, Hadi Hün, Perihan Tedü, Kemal Tözem, Sami Ayanoğlu, Şaziye Moralı, Vasfi Rıza Zobu, Ercüment Behzat Lav, Behzat Butak, Suavi Tedü ise ilk radyo tiyatrosu oyuncuları olarak tarihte yerlerini aldılar.
Prodüktör: Bir oyunun bütün yönetim işlerini yüklenen ve sermeyesini sağlayan kimselerdir.
Dramaturg: Yazılı bir metni anlamlı bir performans haline getiren kişidir. Öncelikli olarak seçilen metnin hedefini, ana fikrini, yan anlamlarını, yazarın yaptığı göndermeleri inceler ve çözümler. Günün seyircisine ne ilettiğini/iletebileceğini belirler. Oyunun sahnelenmeye uygun olup olmadığını saptar. Yönetmen ile benzer özellikler gösterse de yönetmene kıyasla oyunun detaylarına kapılmaz. Oyun ile seyirci arasındaki köprüdür.
Efektör: Radyo tiyatrolarındaki ses efektlerini hazırlayan kişilerdir. Efektörlerin kulağın duyduğu her bir sesi oluşturabilmeleri kullandıkları stüdyolarda; kapı, zil panosu, merdiven, daktilo, ayak seslerini çıkarmaya yarayan yürüme platformu, tabaklar, bardaklar, çatal ve kaşıklar ile yaprak hışırtısı sesi çıkarmaya yarayan bant parçaları gibi efekt malzemeleri bulunuyor.