Arama
Eserleri Latinceye ilk çevrilen Müslüman bilim adamı: Battani
Matematiğin temellerini atan Müslüman bilim adamı Battani, trigonometrinin kurucusu olarak kabul edilir. Tarihteki en büyük astronomlardan biri olan Battani, çalışmalarıyla kendinden asırlar sonra gelen Kopernik, Johann Müller gibi Batılı bilim adamlarının ufuklarını açtı ve onların çalışmalarına öncülük etti. Peki, çığır açan astronom ve ünlü matematikçi Battani hangi ilklere imza attı?
🔸 Antakya'da 23 Ocak ve 2 Ağustos 901 tarihlerinde bir güneş ve bir ay tutulmasını gözleyen Battani, bu gözlemlerden kendisi zîcinde bizzat bahsetti.
Rakka'da yaptırdığı rasathanede kırk yıl çalışan Bettânî, "Zîc-i Sâbî" adlı eserinde güneşin çeşitli hareketleri, mevsimlerin süresi, ay ve diğer gezegenlerin hareketleri, ayın görünme şartları gibi astronomi olayları hakkında bilgiler verdi. Astronomi ilmine büyük katkıları bulunan bu eser, Bettânî'nin Doğu ve Batı'da büyük bir şöhret olmasını sağladı.
🔸 Büyük bir doğrulukla ay tutulması -husûf- dairesinin eğimini, senenin devrini hesapladı. 1 güneş yılını 365 gün 5 saat 46 dakika 24 saniye olarak hesapladı. Bu değer de 365 gün 5 saat 48 dakika 46 saniye olan gerçek değere çok yakındır.
Batlamyus'un imkansız dediği halka şeklinde güneş tutulmasının mümkün olduğu sonucunun çıkaran Battânî, ayın tutulma derecesinin hesabı için çok sağlam bir metodu geliştirdi. Küresel trigonometriyi formülleştiren âlim bu konuda birçok problemi çözdü. Böylelikle de Batlamyus teorisini yıktı.
🔸 Bettanî tutulum düzleminin eğikliğini, dönencel yılın ve mevsimlerin uzunluğunu, Güneş'in gerçek ve ortalama yörüngelerini çok doğru olarak belirlediği bu yapıtında, Ptolemaios'un gözlem sonuçlarındaki birçok yanlışı düzeltti.
Köşe noktalarının devinmesini göz önüne alarak, Güneş'in yeröte noktasının Ptolemaios'un söylediği gibi sabit olmadığını, bu nedenle ortalama ve gerçek zaman arasındaki farkı veren zaman denkleminin yüzyıllık yavaş bir değişikliğe uğradığını ilk açıklayan Bettanî'dir.
🔸 En büyük Müslüman astronomlardan ve matematikçilerden biri olarak kabul edilen Bettânî'yi trigonometri çalışmalarına yönlendiren şey ise gezegenlerin hareketlerini gözlemlemesi olmuştu.
🔸 Bettânî, yaptığı matematiksel işlemleri açıklığa kavuşturmuş ve diğer matematikçileri kendi çalışmalarını mükemmelleştirmeleri ve geliştirmeleri için "gözlem ve araştırmaya devam etmeye" teşvik etmişti.
🔸 Bettânî'nin yanı sıra Ebü'l Vefa, İbn Yunus ve İbnü'l- Heysem de küresel trigonometriyi geliştirdiler ve astronomi problemlerini çözmekte kullandılar.
🔸 "Sinüs" ve "kosinüs" ifadelerini ilk kez kullanan Bettânî, bugün oran olarak bilinmelerine rağmen bunları birer uzunluk olarak tanımlıyordu. Bettânî tanjantı "uzamış gölge" yani duvar üzerinde monte edilmiş hayali bir yatay çubuğun gölgesi olarak nitelendiriyordu.
🔸 Aynı zamanda ayın tutulması, güneşin etrafında döndüğü görülen dairenin (eliptik) eğimi ve diğer kabul edilmiş kavramlar üzerine Hârizmî'nin teorilerini düzelterek matemetiksel astronomi ilmi dalında ilerlemiştir. Bettânî'nin bilim dünyasına katkılarından dolayı Ay'daki bir bölgeye Albategnius ismi verildi.
Ay'daki kraterlere verilen bilim adamları ile ilgili haberimiz için tıklayın