Arama
Evliya Çelebi'nin gözünden İstanbul
17. yüzyılın önde gelen seyyahlarından Evliya Çelebi'nin 50 yıl boyunca Osmanlı topraklarını dolaşarak gördüklerini yazdığı Seyahatname adlı eseri, yalnızca Türk tarihi için değil, dünyanın kültürel mirası açısından da önemli bir metin olarak kabul ediliyor. Evliya Çelebi, on ciltlik Seyahatname'nin birinci cildinde ayrıntılı bir biçimde İstanbul'u anlatır. İstanbul'un kuruluşundan Evliya Çelebi'nin yaşadığı zamana kadar olan dönem; kimi zaman tarihi ve dini gerçekliklerle kimi zaman ise renkli hikâyelerle seyyahın kaleminde tasvir edilir. Peki, 17. yüzyılın en büyük şahitlerinden Evliya Çelebi, İstanbul'u nasıl tasvir eder?
"Tavuk pazarında kırmızı zımpara taşı parçalarından oluşmuş yüz arşın uzunluğunda iğne gibi bir sütun vardır. Bu Hazreti Muhammed'in doğumu sırasında iki gece içinde meydana gelen depremlerde hasar görmüştü; ancak ustalar sütunu hâlâ sağlam ve ayakta duracak biçimde, bir adam baldırı kalınlığındaki demir çemberlerle çevrelemişlerdi. Büyük İskender döneminden 140 yıl önce dikilmişti. Konstantin Sütunu'nun tepesine yılda bir kez kanatlarını çırparak havadaki bütün kuşları pençeleri ve gagalarında üçer zeytinle birlikte oraya toplanan sığırcık şeklinde bir tılsım yerleştirilmişti."
Evliya Çelebi, şehrin anıtsal yapılarından biri olan ve bugün hâlâ ayakta duran Çemberlitaş'ın tarihçesini böyle bir rivayete dayandırmaktadır. Seyahatname bu bakımdan da büyük bir kaynak. Nitekim mekanların tarihini anlatırken Bizans döneminden kalan rivayetleri ve efsaneleri de aktarıyor.
İstanbul'un fethi de Seyahatname'de oldukça geniş bir biçimde işleniyor. Çelebi'nin dedesi bu fethe katılan askerlerden biri olduğu için Çelebi, fethi kuşaktan kuşağa aktarılan hikâyelerle anlatıyor ve İstanbul'daki mekânların tarihçesini anlatırken fetih anılarını ekliyor.
"Dedemiz (Yavuz Er Sinan) İstanbul'un fethinde onunla birlikteydi. Ganimetten payına düşen parayla Unkapanı'ndaki binaları aldı. II. Mehmed'in şehri fethinden sonra Sağrıcılar Camisi tarafında yüz dükkânla birlikte bir cami inşa ettirerek vakfetti. Doğduğum ev ganimet parasıyla o dönemde yapıldı. Evlerin, dükkânların ve caminin beratı da Fatih'in tuğrasıyla imzalandı, idaresi ailemize bırakıldı. Şimdi bununla ilgili işlere ben baktığımdan, onun saltanatı sırasındaki bütün olayların tarihlerini iyi biliyorum."
Çelebi'nin anlattıkları İstanbul'un fethi hakkında ciddi bir kaynak oluşturuyor. Nitekim Seyahatname eserinde fetih sürecini, kuşatma esnasında yaşananları ve II. Mehmet'le ilgili rivayetleri detaylı bir biçimde anlatıyor. Öyle ki bu eserde Avrupa'dan Bizans İmparatorluğu'na yardıma gelen Frenk gemilerinin alıkonulmasından Fatih'in çarpışmalar bittikten sonra Okmeydanı'nda verdiği ziyafete kadar birçok detaya rastlamak mümkün.