Arama

Eski şiirin zirvesi: Fuzuli

İslami edebiyatın zaman içerisinde farklı dallardan beslenerek büyümesi ortaya pek çok güzel sanat alanında yetkin isimler çıkarmasına vesile oldu. Edebiyat tarihi içerisinde en çok tercih edilen tür olan şiir ise bundan en fazla payı alan tür oldu. Klasik şiirimizin zirvesi olarak kabul edilen Fuzuli, üç ayrı dilde "Divan" yazabilecek denli büyük bir isimdi. Şiirle kurduğu bağ vesilesiyle diğer şairlerden ayrılan Fuzuli, İslam edebiyatının adeta çatısı oldu.

Fuzûlî, divanlarında kasidelerin giriş kısmında o zamanki çağın siyasi ve toplumsal olaylarından bahseder. Örneğin Fuzûlî Divanı'ndan Kanuni Sultan Süleyman Bağdat'a sefer düzenlediğini, Bağdat'ı fethettikten sonra Ayas Mehmet Paşa'yı oraya vali olarak atadığını ve bu valinin yönetiminde bölgede asayiş sağlayıp Kerbelâ'ya su getirip köprüler yaptırdığını öğrenebiliriz.

Bir şaheser: Fuzuli Divanı

Kad enâre'l-'ışku li'l-'uşşaki minhâce'l-hüdâ

Sâlik-i râh-ı hakikat ışkı eyler iktidâ

*Bu beyit Fuzûlî'nin divanının ilk gazelinin ilk beytidir. O dönemde şairler arasında âdet olduğu için gazelin ilk beyti Arapça söylenmiştir.

◾ Filozoflar bilginin kaynağına nasıl ulaşılacağı konusunda fikir ayrılığına düşmüş, bilginin kaynağına ulaşmak için akıl, bilim, deney, tecrübe ve sezgi gibi yollara başvurmuştur. Fuzûlî'ye göre aşk olmadan insan ne hakikat yolunu bulabilir ne de hakikate giden yolu yürüyebilir. Aşk hidayeti aydınlatır, hakikati arayan yolcu da kılavuzun aşk olduğu bu yolda yürümeye başlar.

◾ Fuzûlî'nin "Aşk derdinden olur âşık mizâcı müstakîm / Âşıkın derdine dermân etseler bîmâr olur" anlaşılacağı üzere insanın bireysel yolculuğundaki en doğru arkadaştır. Zira bu arkadaş olmadan insan yürüyemez.

◾ Osmanlı'nın hamisi olduğu Türk - İslam medeniyetinde Batı'da olduğu gibi felsefe ile sanat ayrı mecralarda gelişmedi. Bu bakımda Fuzûlî bir şair olarak Türk - İslam düşünce kanalının temsilcisi olduğundan bir filozoftur.

Matlau'l-i'tikâd adlı kitabında başta kelam ilmi olmak üzere bilginin kaynağı, gelişmesi ve oluşumundan bahsetmektedir. Evrenin oluşumundan yola çıkarak Allah'ın varlığını kanıtlamaya çalışıyor. Dolayısıyla Matlau'l-i'tikâd'ı okuyan Müslüman Türk filozofunu, Leyla ile Mecnun'u okuyan bir büyük mutasavvıfı okumuş oluyor.

◾ Fuzûlî gazellerinde olgun insan olmanın yolunu anlattığı için onun gazelleri kişisel gelişim teknikleri gibi okunabilir. Yunus Emre'nin Risâletü'n-Nushiyye'si de bir kişisel gelişim kitabı gibidir.

Nice bir nefs temennasiyle

Yemeki-i içmek ola dil-hâhın

Eyleyip zühd ü vera'dan nefret

Tâ'at-i Hak'dan ola ikrâhın

Ma'bedin matbah ola şâm ü seher

Müsterâh ola ziyâret-gâhın

Bunun için mi olupsan mahlûk

Bu mudur emri sana Allah'ın

◾ Fuzûlî bu mukattaatında çok yemek yemenin felaketi üzerinde durur. İnsanoğlunu yemek ve içmekle meşgul olup Allah'ın (CC) emirlerini göz ardı edip ibadetlerini yapmamaları hususunda eleştirir.

Mukattaat ne demek?

Tamamlanmamış şiir parçaları anlamına gelir. Gazel ve kasidelerden alınmış mukattaat adı verilen bu çeşitli beyitlere divanda ayrı bir yer verilir.

Fuzuli'nin Leyla ile Mecnun'undan 25 alıntı

Fuzûlî'nin infak etmek konusundaki hassasiyeti Yunan mitolojisindeki bir âdetle de açıklanabilir. Bu âdete göre Antik Yunan'da ölüler dilinin altında bir altınla gömülürlermiş. Sebebi ölen kişilerin bir ırmağın kenarında dirilip cennet olarak tasavvur edilen yere gitmek için ırmağı geçiren kayıkçıya emeğinin karşılığında bu altının verilmesidir. Kısacası insan cenneti arzu ediyorsa malından infak etmelidir. İnsan elindekinden infak etmedikçe elindekinden daha fazlasına erişemez.

◾ Fuzûlî beyitlerinde cimriliği de işleyerek insanların cömertlik yapmadıkları takdirde hiç çiçek açmayıp meyve vermeyen bir ağaç misali olacaklarını dile getirir.

◾ Kuşlara yuva olmayıp, insanlara meyve sunmayan ağaçların kesilerek yakılacağından bahseder. Ne de olsa asıl fakir paradan başka hiçbir şeyi olmayan insandır. Ayrıca ellerindeki mallardan nifak etmeyenler kendileri ihtiyaç sahibi bir hâle geldiklerinde bir yardım göremeyeceklerdir.

Fuzuli'nin Şikayetname'si

2024 Fikriyat. Tüm hakları saklıdır.
BİZE ULAŞIN