Arama
Fuzuli'nin Şikayetname'si
Divan şiirinin köşe taşlarından biri olan Fuzulî Arapça, Farsça ve Azeri Türkçesi ile verdiği eserlerle 16. yüzyıldan itibaren adını duyurmuş büyük bir şairdir. Şairin, bilinen eserlerinden biri olan Şikayetname, emekli maaşını alamaması üzerine vakıfta gördüğü yozlaşmayı Celalzâde Mustafa Çelebi'ye ilettiği mektubun adıdır. Peki, dönemi için önemli bir çıkış olan Şikayetname'nin içeriği nedir, Fuzuli neyden ve niçin şikayet etmiştir?
Nişancı Paşa Mektubu ve daha çok Şikayetnâme adıyla bilinen bu mektup esasen Nişancı Celâl-zâde Mustafa Çelebi'ye hitaben yazılmış mektuptur. Fuzulî, emeklilik beratını bir vakfa götürüp karşılığı için başvurur sonrasında yaşananlar sonucunda eli boş döner. Bu olaylar neticesinde söz konusu vakıfta gördüğü yozlaşmayı devlet adamı Koca Nişancı Celalzâde Mustafa Çelebi'ye bir mektup ile iletir. Bu mektup bugün Şikayatname olarak adlandırılan eserdir.
Kevork Terzibaşyan, Fuzulî Şerhi adlı eserinde Şikayetname'yi şu şekilde değerlendirmektedir: "İşte beşeri ahlak bozukluğunun müessif ve ezici bir halini dehşetli bir tarzda tasvir eden bu konuşma; bir dâhi el ile insafsız memurların alnına ebedi bir ayıbın, bir hakaret damgasını basmıştır."
"Selam verdim, rüşvet değildir deyu almadılar. Hüküm gösterdim, faidesizdür deyü mültefit bolmadılar. Gerçi görünürde itaat eder gibi davrandılar ama bütün sorduklarıma hal diliyle karşılık verdiler.
Dedim: Ey arkadaşlar, bu ne fi'l-i hata ve çin-ebrudur (bu ne yanlış iştir, bu ne buruşuk surattır)
Dedim: - Benim maaş almamı uygun görmüşler ve bunun için elime bir tekaüt beratı vermişler ki vakıf gelirlerinden her zaman pay alam ve padişaha gönül rahatlığı ile dua kılam.
Dediler: - A miskin! Sana zulüm etmişler ve tereddüt sermayesi vermişler ki, daima faydasız mücadeleler edesin ve gide gele uğursuz yüzler görüp uygunsuz sözler işitesin.
Dedim: - Beratımın gereği niçin yerine getirilmez?
Dediler: - Zevaiddir (vakıftan artan paraya bağlıdır), husulü mümkün olmaz (masraf o kadar çok ki para artmaz).
Dedim: - Böyle vakıf hiç artansız olur mu?
Dediler: - (Aslında artanı vardır, lakin) yönetim kademesinin masraflarından geriye bir şey kalmaz. (Daha açık söyleyelim;) onlardan kalsa bizden kalmaz ki sana verelim.
Dedim: Vakıf malını böyle tasarruf (şahsi işlerde harcamak) vebaldir.
Dediler: - Akçamız ile satın almışız (bu işi bulabilmek için hava parası ve rüşvet vermişiz), bize helaldir.
Dedim: - Kanun uygulayıp teftiş etseler bu tuttuğunuz yolun fesadı bulunur.
Dediler: - Bu hesap, kıyamette alınır.
Dedim: - Dünyada dahi hesap olur, haberin işitmişiz.
Dediler: - Ondan dahi korkumuz yoktur, müfettişleri razı etmişiz.Gördüm ki sualime cevaptan başka nesne vermezler ve bu berat ile hacetim kılmağın reva görmezler, çaresiz mücadeleyi terk ettim; karamsar ve kırgın, yalnızlık köşeme çekildim."
Karşılıklı sohbet şeklinde inşa edilen eserde, rüşvetin yaygın olduğu, alacaklılara haklarının verilmediği gözlemlenir. Toplum düzenindeki yozlaşma, devlet dairelerini de etkilemiştir. Eserde, özellikle memur tipine karşı getirilen ciddi bir eleştiri vardır. Memuriyetteki usulsüzlükler, memurların kaba ve alaycı davranışları eserin konuları arasında yer alır.