Arama
Gelenekten modern şiire Attila İlhan
15 Haziran 1925'te doğan Attila İlhan, modern şiirimizin köşe taşlarından biridir. O, çeşitli şiir anlayışlarının hakim olduğu dönemde, kendi sesiyle var olabilmeyi başarabilen şairlerdendi. "Babam şairdi, divan tarzında şiirler yazardı. Ben de elbet, hem onun şiir tutumunu yadsıyorum hem de kendimi ona kabul ettirmeye çalışıyorum." diyen Attila İlhan, sanatsal hayatının ilk dönemlerinde klasik şiire karşı mesafeli duruşunu sonrasında kaside ve gazel formunda yazdığı şiirlerle tamamen değiştirdi. Peki, Klasik edebiyata karşı mevcut eleştirilerin devam ettiği dönemlerde ünlü şairin divan şiirine bakışı nasıldı? Bu tesirle yazdığı şiir kitapları ve şiirler nelerdi?
Bahsedilen şiir ortamında Attila İlhan'ın en çok etkisinde olduğu şair Nazım Hikmet'ti. İlk şiirlerinden itibaren geçmişteki kültürel birikimimize ısrarla vurdu yapan şair, pek çok yazısında ve konuşmasında da bu düşüncelerini dile getirdi. Duvar isimli ilk şiir kitabının ön sözünde gelenekle ilgili düşüncelerini şu şekilde açıkladı:
"Garipçilerin Batı kırması ya da kenar mahalle ağzı şiirine karşı halkçı ve toplumcu şiir, halk yığınlarını sarabilecek geniş soluklu bir koçaklama şiiri tutturmak istiyordum. Böylelikle yeni Türk şiiri yeni koşullara yerleşirken hem yüzyıllardır değişe değişe sürdürüp getirdiği millî sesi korumuş olacak hem de halk şiiri geleneği aydın şairlerin işe karışmasıyla yeni bir kan kazanıp değerlenecekti!… Duvar şiirlerinin hemen hemen yarısı bir köşesinden Köroğlu, Dadaloğlu, Kul Mustafa; bir köşesinden Dertli, Gevheri, Zihni; bir köşesinden de Yunus Emre, Pir Sultan Abdal, Bayrami, Kaygusuz ve benzerlerine yaslanan bir üçgen üzerinde kurulmuşlardır. Bu bizim, Garip'in tatlısu frengi alafrangalığına ve snopça tekerlemeciliğine karşı; milli, yeni ve halka ait ve yerleşik olanı bulabilmek; dakikalık alaya, anlamsız tekerlemeye doğru hızla yozlaşan şiire beşeri ve sosyal derinliğini verebilmek çabamızdı."
Şairin ilk şiirlerinde yapmak istediği milli sesi koruyarak oluşturacağı halk şiiri esintisiydi. Edebiyatta pek çok şeyi reddeden Garipçileri "tatlısu frengi"; şiirlerini ise "snopça oluşturulmuş bir tekerleme" olarak görmüştü. Attila İlhan kendisine göre yozlaşan, günden güne basitleşen şiiri, bir parçasıyla geleneksel unsurlarla örülü bir kimlik kazandırmaya çalışıyordu.
Şairin şiirinde dönüm noktası olan Sisler Bulvarı, toplumcu kimliğini içinde taşımakla beraber yalnızlık duygusu, yolculuk, ayrılık, avarelik, aşk ve ölüm gibi temaları ihtiva eder. Bu şiir kitabı daha sonraki yıllarda İkinci Yeni içinde yer alacak Turgut Uyar ve Cemal Süreya gibi birçok şairi de etkiler.
Fakat Sisler Bulvarı'nda Attila İlhan kendisini Fransız şiirine o denli kaptırmıştır ki kitapta geçen kişi ve yer isimleri okur tarafından yadırganmıştır. Hatta öyle ki şair, sonraki görüşlerinin aksine Tarz-ı Kadim şiirinde klasik şiire alaylı bir şekilde yaklaşır:
"Olmuyor neyleyim
olmuyor velinimetim efendim
olmuyor yirminci asırda
tarz-ı kadim üzre gazeller söylemek
Beşiktaş'a yakın hanesi yerle yeksan oldu Nedim'in
Baki o enis-i dilden
bir Yahya kemal kaldı hal-i hazırda
ayıptır efendim iç bade güzel sev demek
var ise akl-u şuurun
ayıptır bu zamanda yar deyip yar işitmek
kıvılcımlar kaymalı
insanlarım dedikçe şair kaleminden
zaten ömrümüz rüzgarlı sular gibi dalgalı
kimseler başlamaz medar-i maişet derdinden
kim okur kim dinler siham-i kazayı?
yalnız alıp verilir bir selam kalmıştır
Nabi Efendi'den"
Şiirin başında "Babam şair Bedri İlhan'a…" diye bir not yer alır. Babasının gazeller yazan bir şair olduğunu dile getiren Attila İlhan, daha sonra bu şiirdeki tutumunun yanlış olduğunu ifade eder. Kendisi bu reddedişi "Babam şairdi, Divan tarzında şiirler yazardı. Ben de elbet, hem onun şiir tutumunu yadsıyorum hem de kendimi ona kabul ettirmeye çalışıyorum." şeklinde açıklar.
Ben Sana Mecburum kitabında değişim sinyalleri veren şair, Bela Çiçeği kitabında geleneksel kültüre doğru bir geçiş yapar. 1960'lı yıllardan sonra toplumcu gerçekçilik adına İkinci Yeni'ye karşı çıkan şair, Yasak Sevişmek'te yer alan şiirlerinde doğrudan doğruya divan şiiri estetiğine yönelir. Bu eser, şekil olarak da divan şiirinin etkisini hissettirdiği bir eserdir. Şairin Doğu ve Batı kültürünü sentez ettiği kitapta, Malraux ile beraber Bâkî ve Şeyh Gâlib'in birer beytine de yer verilir.
Attila İlhan, 1960'lı yıllarda İzmir'de iken divan şiirini geniş çaplı bir okumaya tabi tutmuş böylece bu eserin de okumalar neticesinde çıkmış olduğu düşünülür. Nitekim şair, bu kitapta odasına çekilip Nedim'in, Bâkî'nin, Şeyh Gâlib'in, Nâilî'nin şiirlerini teybe okuyup daha sonra saatlerce dinlemiş; aruzun ihtişamlı sesini yakalamaya çalışmış ve bu çalışma döneminin arkasından Şehnaz Faslı'ndaki şiirler gelmiştir.