Arama
İslam inanç esaslarının edebiyattaki yansıması: Akaidname
Hayatın her alanında kendisine yer edinebilen edebiyat, Osmanlı döneminde aynı zamanda öğretici bir işleve de sahipti. Bütün gayreti, İslâm'ı yaşamak, yaymak ve yaşatmak olan Osmanlı insanı, kaleminden çıkan her şeyi de bu gayret çerçevesinde şekillendirmişti. Bunun en güzel örneği, İslam'ın inanç esaslarını konu edinen şiir şeklinde yazılmış manzum akaidnamelerdi. İşte inanç esaslarını en zarif ve kolay şekilde öğrenmeyi sağlayan akaidnameler hakkında ilgi çekici ayrıntılar...
KLASİK EDEBİYATTA DİNİ MESELELERİN KONUMU NEYDİ?
📌 Klasik Türk edebiyatında estetik amaçla yazılmış eserlerin ve buna bağlı olarak kullanılan nazım şekilleri ve türlerinin ekseriyeti teşkil ettiği bilinen bir gerçektir. Fakat yalnızca estetik kaygıyla yazılmış metinlerden oluşuyor demek ise öğretici metinlerin varlığını hiçe sayar.
📌 Nitekim çoğu eserde görüldüğü gibi klasik edebiyat dini görüş ile paralel ilerlemekteydi. Klasik edebiyatımızın en temel kaynaklarından biri de İslam dini ve ona bağlı olarak teşekkül eden ilimlerdi. Bu sebeple "bilgilendirmek, yönlendirmek, harekete geçirmek, ikna etmek, uyarmak, düşündürmek…" amacıyla da pek çok eser kaleme alındı.
AKAİDNAMELER NEDEN MANZUM OLARAK YAZILDI?
📌 Klasik edebiyatın mensur yani düz yazı alanı daha ziyade öğretici nitelikler etrafında teşekkül etmişti. Fakat bu durum yine de o dönemdeki edebiyatçıların manzum alanında daha gelişmiş olduğu gerçeğinin önüne geçemedi.
📌 Nitekim bir müddet sonra bu edebiyatta nazma gösterilen ilgi öğretici metinlerde de karşılığını bulmuş ve nesrin (düz yazının) alanına giren tezkire, nasihat kitapları, lügatlar, akaidnameler ve daha pek çok eser manzum olarak yazılmaya başlanmıştı. Akaidnamelerin manzum olarak yazılmasının sebebi İslam inanç esaslarını daha kolay öğretmek ve ezberletebilmekti.
ARAPÇA AKAİDNAME ÖRNEKLERİ
📌 Klasik edebiyatımızda halkın anlayabileceği bir dille ortaya konan ve ezberlemesi kolay olan manzum akaid kitapları yazılmıştı.
📌 Ebu Davud es- Sicistani'nin oğlu Abdullah'a ait manzum Selef Akidesi, Uşi'nin el- Emalisi, Hızır Bey'in el- Kasidetü'n- Nuniyye'si, Lekani'nin Cevheretü't Tevhid'i manzum olarak yazılan Arapça akaidnamelere örnekti. Bunlardan en meşhuru Uşi'nin el-Emali'sinin Türkçede pek çok tercümesi bulunmaktaydı.
TÜRKÇE MANZUM AKAİDNAME ÖRNEKLERİ
📌 Türkçe manzum akaidname risalelerine örnek olarak Rızai mahlasıyla tanınan Tokatlı İshak Zencani'nin Manzume-i Akaid'i, 17. yüzyılda Seyyidi'nin Manzume-i Akaid'i, 18. yüzyılda Erzurumlu İbrahim Hakkı'nın Marifetnamesi'sinde bulunan Türkçe manzum akaidi, Devletoğlu Yusuf'un Vikaye-nâme'si gösterilebilir.
"Olup imanları ta kim yerinde
Sahih ola ibadet her birindeGetürdikte amma dinle anı
Bu yere dek ki olmuşdur beyanıOlursa 'avn-i Hakk'la işbu ihsan
Anı ezberlemekde ola asan"Sâdıkî
MANZUM AKAİDNAMELERDEN BEYİT ÖRNEKLERİ
◾ Rûmî Efendi'ye ait Türkçe mensur akaid risalesinin Sâdıkî tarafından manzum hâle getirilmesiyle vücut bulan bu beyitler, akaidnamelerin iman esaslarını anlatan bir tür olduğunu ve kolay ezberlenmek suretiyle bu şekilde yazıldıklarını ifade eder.