Arama
Kelime köklerinden duyguların izine
Dünyada binlerce dil doğdu, yaşadı, öldü, unutuldu. Bazıları ise değişerek varlığını sürdürdü. Türkçe de bu kadim dillerden bir tanesi. Göçebe bir toplumdan gelen atalarımızın izlerine, yaşamın en canlı kanıtı olan dilimizde rastlarız. Hareket bildiren durumları en güzel şekilde ifade etme yeteneği de bunun kanıtlarından biri. Türkçedeki bazı kelimelerin zamanla nasıl değişerek duyguya dönüştüğüne yakından bakalım.
🔹 Divan-ı Lügati't Türk'te geçen "unu özlemek" ifadesi unu kaynatıp özünü çıkarmak anlamındadır. Bir diğer kültür hazinemiz Kutadgu Bilig'de ise "kitabı özlemek" ifadesi geçer. Bu ifade ise kitabı benimsemek, kendisine mal etmek anlamındadır.
🔹 Özlemek sözcüğünün zaman içindeki değişimine baktığımızda Türk dünyasında yalnızca Oğuzlarda bu anlamı kazandı. Demek ki özlemeyi düşünmek, benimsemekle aynı anlam bağına bağlamak da Orta Asya bozkırlarından Anadolu'ya göçen Oğuzlara düştü.
🔹 Eski Türkçede, alışveriş yapmak anlamında kullanılan "alışmak" Oğuz Türkçesinde kabullenmek, benimsemek manasındadır.
🔹 Hatta alışmak sözcüğü o kadar benimsenir ki bir yerde duyguları köreltmek anlamı kazanır.
🔹 Alışmak kelimesinin grameri için kitaplarda karşılıklı yapmayı bildiren işteşlik eki aldığını fakat karşılıklı olmadığını yani tek taraflı olduğunu yazar. Fakat alışma eylemi gerçekleşirken kişi, kendinden de bir şeyler verir ve karşısındakiyle karşılıklı bağ kurar.
🔹 Alışmak, Anadolu'da yanmaktır bir bakıma.
🔹 Bu kelime "almak" eylemiyle bağ kurar ve tutuşmayı da ifade eder.
"Der Karac'oğlan yanam alışam
Akşam gidem şu sulara karışam"
Karacaoğlan
🔹 Eskiden Türk coğrafyasında aramak yerine "izinden gitmek" manasındaki "izlemek" yahut "izdemek" eylemleri kullanılırdı. Fakat Oğuz Türkçesinde kökü "ark, arka" kelimesine giden "aramak" kelimesi kullanılmaya başlandı. "İzlemek" ise takip etmek anlamında kullanıldı.
🔹 Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed'in (SAV) "İlim Çin'de de olsa gidip alın." hadisi Atabetü'l Hakayık'taki Türkçe çevirisinde "Bilig Çin'de erse siz arkaɲ tedi." şeklindedir. Bu ifadelerde aramak, "arkan" şeklinde kullanılmıştır.
🔹 Ayrıca "arkan" sözcüğü, Kaşgarlı Mahmut'un yazdığı Divan-ı Lügati't Türk'te "ol anı ḳarġadı arḳādı" (onu lanetledi ve kötülüklerini andı) şekliyle geçer.