Arama
Kutadgu Bilig’de yeme-içme geleneği
Bir milleti oluşturan temel unsurların başında yer alan yemek kültürü, tarihi dönemlerde devletler arası ticarette merkezi bir nokta teşkil eder ve kültürel anlamda toplumlar arası etkileşimi sağlardı. Kadim bir medeniyete sahip olan Türkler, geçmişten günümüze bu kültürü korudu. Bu alışkanlıklar bilimsel anlamda da destek gördü. Karahanlı Devleti'nde görev almış olan Yusuf Has Hacib'in, 1070 yılında yazdığı Kutadgu Bilig adlı eserinde, Türkistan'daki sofra adabı ile ilgili ayrıntılı bilgiler verdiğini ve günümüzdeki yemek alışkanlıklarıyla ortak paydaların neler olduğunu göstermişti.
🔸 Geçmişten günümüze kadar Türk toplumlarındaki yemek kültürü sabah ve akşam yemeği olarak iki ana öğünden oluşur. Günümüzde de doktorların önerdiği öğün, ikidir. Yusuf Has Hacib'in eserinde de tavsiye edilen budur.
🔸 Sindirim süreci, ağızdaki enzimler ile başlar. Ardından mide ve bağırsakları ile devam eder. Çiğnenmemiş besin maddeleri sindirimi zorlaştırır. Bu durum diğer sindirim aşamalarında zarara yol açar ve hazmı yavaşlatır.
Aşığ tenleyü ye yeme aş üküş,
Mana mundağ aydı ukuşluğ küsüş.
Ölçülü ye, çok yeme yemeği,
Akıllı insan bunu böyle söyledi.
🔸 Sofrada her anlamda düzenli olmak gerektiği ve bazı davranışları yapmanın hoş olmadığı, Kutadgu Bilig'de şu şekilde geçer:
Bıçak tartma anda kötürme sünük
Ayı bolma kovdaş ne silkim sepük
Sofrada bıçak çıkarma ve kemik sıyırma.
Ayı gibi obur olma ama süklüm püklüm de oturma.
🔸
Yer erken aşığ türtme tirki öze,
Kişi körki buzma kılınçın tüze
Yemeği yerken çarpma sofra üzerine
İnsanların düzenini bozma, tavrını düzenle
Kutadgu Bilig'e göre bir yemek nasıl yenmeli?
🔸 İslam'ın kabulünden sonra yemek kültürümüzde de değişimler yaşanır. Bunlardan ilki yemeğe başlamadan besmele çekilmesi ve sağ el ile yemeğin yenmesidir.
🔸 Gazali, sağ el ile yemenin, yemeğin en mühim adaplarından biri olduğunu söyler. Her işin başının besmele ve her işin hayırlı olması için sağ tarafımızı kullanmamız gerektiği hadislerde bildirilir.
İmam Gazali kimdir?
İran'da doğan İslam âlimi, mutasavvıf, müderrisi ve filozoftur.
🔸 Câbir (RA) rivayet edildiğine göre Resûlullah (SAV) şöyle buyurdu;
"Sol elinizle yemeyin. Zira şeytan soluyla yer!" (Müslim)
Câbir(RA) kimdir?
Medine'de doğan Cabir Bin Abdullah, Hazrec kabilesinden Abdullah Bin Amr bin Hirman'ın oğludur.
On elgin bile sun bayat atı ay,
Yegü üdregey hem özün bolga bay
Sağ elini uzat Yaradan'ın adıyla,
Yemek bereketli, sen de zengin olursun.
🔸 Türk gelenek ve göreneklerinde misafirin yeri ayrı ve çok özeldir. Hakkıyla ağırlamak ve memnun bir şekilde uğurlamak, Türk toplumunun yazılı olmayan kurallarından biridir.
🔸 Bir eve konuk geldiğinde, o evde ikram edilen yiyeceği yememek veya reddetmek hoş karşılanmayan hatta ayıplanan bir durumdur. Yusuf Has Hacib, ev sahibinin ikram ettiği yiyeceğin yenmesinin ev sahibini sevindiren, yeri geldiğinde ise onurlandıran bir durum olduğunu eserinde anlatır.
Aşığ tatğana ye sen elgin sunup,
Seni körse evlik sevinsün turup
Yemeği iştahla ye elini uzatıp
Seni gören evin hanımı sevinsin durup
Konuk kelimesi hakkında
Konuk kelimesi Eski Türkçe'nin dilimize kazandırdığı bir sözcüktür.
Konmak fiilinden gelen bu kelime, bir yere geçici olarak kalmak için gelen kimseyi ifade eder.
🔸 Türk- İslam toplum yapısında misafirlikteyken dikkat edilmesi gereken kurallardan biri de "kimsenin önündeki lokmaya uzanmamak" tır. Toplumda da hoş karşılanmayan bu durumu, Yusuf Has Hacib şöyle açıklar;
Kişi utrukı türmek alma tigü,
Öz utru negü erse alğu yegü.
İnsanların önündeki lokmayı alma.
Kendi önünde ne duruyorsa onu alıp ye.
🔸 21. yüzyıl tıbbınında sağlığı olumsuz yönde etkilediğini tespit ettiği "yemeğe üfleme" alışkanlığı Kutadgu Bilig'e de konu olur. Günümüzde birçok diyetisyen, yemeğin ağızda uzun süre çiğnenmesini ve yavaş yenmesinin, sağlıklı bir yaşam sürmek adına önemli olduğunu dile getirir.
Yavaş yemek tükürük enzimlerin uyarır ve sindirim sisteminin kolay çalışmasını sağlar. Bu yüzden doktorlar tarafından, yemeklerin uzun süre çiğnendikten sonra yenmesi tavsiye edilir.
🔸 Yusuf Has Hacib eserinde, yemeğin yavaş yenmesini ve sıcak yemeğe üflenmemesi gerektiğini şu şekilde ifade eder;
Yegü alsa tişle uşak tançula,
İşig aşnı ürme sen ağzın bile
Yiyeceği alınca dişle (ısır) ve yavaş yavaş çiğne,
Sıcak yemeğe ağzınla üfleme.
🔸 Yemek konusunda dikkat edilmesi gerekenlerden fakat gereken özenin gösterilmediği durumlardan biri de haddinden fazla yemek yemektir. Gerektiğinden fazla yemek mideye eziyettir.
Araf suresi 31. ayette şöyle buyrulur: "Yiyin için ancak israf etmeyin. Allah israf edenleri sevmez."
Çok yemek beden için olduğu gibi nimetler için de büyük bir israftır. Çünkü iki kişiye yeten üçe de yeter. Dörde yeten beşe de yeter. Günümüzde bir kişinin yediği en az üç kişiye yetecek miktardadır. Bu konuyla alakalı Lokman Hekim, mide dolunca insanın düşüncesi zekâsı uyur, durur, der.
Üküş yeglilernin aşı yeg bolur,
Aşı yeg kişi tutçı iglig bolur.
Çok yiyenler yemeği sindiremez
Yemeği sindiremeyen hasta olur
Lokman Hekim kimdir?
Kur'an- Kerim'de adı geçen ve hikmet sahibi olan bilgin.
Sonuç olarak; yüzyıllar öncesinde oluşan, kültürümüzün bir parçası haline gelen yeme-içme adabı, İslam'ın kabulüyle de yaşantımızı zenginleştirmiş, Yusuf Has Hacib gibi bilge şahsiyetlerin geleneklerimizi kaleme almasıyla, günümüze kadar ulaşmıştır.