Arama
Manas destanının hamisi: Togolok Moldo
Hepimiz henüz sonunun tamamlanmadığı, dünyanın en uzun eseri olan Manas destanını biliyoruz. Ama bu tarihi metni sözlü edebiyattan yazılı edebiyata geçiren ve günümüze ulaştıran şahsiyet hakkında yeteri kadar bilgiye sahip değiliz. Bir insan düşünün ki "ezberinde" 100 bin mısra şiir olsun ve bunu sabırla kağıda işlesin. İşte bu büyük usta, Manas destanının hamisi Togolok Moldo'dur. Sizler için Kırgız Türkleri'nin usta ismi Togolok Moldo'yu araştırdık.
◼ 18 yaşında amcasını kaybetmesiyle yalnız kalan Togolok Moldo, maişetini temin etmek için zengin Rus tüccarlarının çiftliklerinde çalışıp akşamları da hizmetlerini görme karşılığında mollalardan eğitim aldı.
◼ Tokmok'ta olduğu bu süreç içinde Arapça, Farsça, Çağatayca ve Rusça öğrendi. Bu dillerden birçok farklı kaynak eser okudu. Hafız, Nevai, Firdevsi gibi meşhur edebiyatçıların eserlerini ana dilindeki kitaplardan okuyan Moldo, Yusuf ve Züleyha gibi halk hikayeleri ve destanları da ezberledi.
◼ Ülkenin uçsuz bucaksız bozkırlarında dolaşıp eğitimden mahrum kalmış Kırgız çocuklarına okuma yazma öğretmeyi kendine şiar edinen Togolok Moldo, hikayeleştirerek sade ve akılda kalıcı anlatımıyla birçok hayata dokundu.
◼ Ülkeyi karış karış gezdiği bu süreç içinde birçok yeni folklorik edebiyat örnekleri öğrendi ve kendi ilim çınarı altında pek çok talebe yetiştirdi. Bu süreç içinde eserlerinde işlediği "vatan sevgisi" teması çağdaşı olan diğer aydınlar gibi Çarlık rejimi için sakıncalı bulundu.
◼ Çarlık ardından Bolşevik rejimleri altında ezilen Orta Asya'daki köklü toplumlardan Kırgızlar, yazılı edebiyat alanında eksik kalmış, göçebe hayat tarzının getirdiği sözlü edebiyatta ise epey gelişmişti.
◼ Togolok Moldo, matbaanın kolay erişilemediği bu dönemde kendi el yazması ile gittiği her yerden kaynaklar taramış ve bunları yazıya geçirmişti. Bu durum dikkat çekti ve belki de Kırgız kütüphanelerine kaynak olacak nitelikteki eserler, Pantürkist bir yaklaşım olarak ele alınarak Çarlık askerleri tarafından yakılarak imha edildi.
Pantürkist nedir?
Türklerin birleşmesini hedefe alan ideolojik akıma gönül vermiş kişileri ifade eden tabir.
◼ Sözlü edebiyatın yanında yazılı edebiyatla da ilgilenen Togolok Moldo, halk edebiyatının hamisi olarak sadece Manas değil; Kazak, Tatar, Fars, Arap destanlarından da yararlandı.
◼ Ömrünün son yıllarına doğru tamamladığı Manas destanının Seytek ve Semetey kısımlarında kahraman Seytek'in Çin prensi Kançoro'yu yenişini, Talas'a varıp Kırgızlara hükümdar oluşunu aktardı. Anlatılan Manas destanları arasından içeriğinin zenginliği sebebiyle en çok kabul gören Togolok Moldo'nun destanı oldu.
◼ Türk destanlarında sayı ve mekanların yeri önemlidir. Tıpkı "Kür Şad ve Kırk Çerisi" efsanesindeki gibi Manas destanında da ortak ögelere rastlamaktayız. Aşağıdaki mısralarda bunun bir örneğini görmekteyiz.
Manas destanının Seytek kısmından bir bölüm:
Manas yiğitlerini çağırdı
Almambet, sen yüz at getir!
Acıbay, sen yüz at getir!
Denk büyüdüğüm kırk yiğidim,
Kırkınız da birer efendi
Kırkınız kırk yüz at getirin!