Arama
“Müptela-yı gama” sorulması gereken en uzun gece: ‘şeb-i yelda’
Farsça, "yılın en uzun gecesi" anlamına gelen 'şeb-i yelda', 21 Aralık'ı 22 Aralık'a bağlayan gecedir. Bu gece, kısa günlerin biteceğinin habercisi olması bakımından İran'da yüzyıllar boyunca kutlanmıştır. Şeb-i yelda, zaman kavramının aşıklar için çok önemli olduğu klasik şiirde de ayrıca yerini alır. Aşıklar için bir ıstırap haline gelen gecelerin, bu en uzun gece olan 'şeb-i yelda'da nasıl bir hal aldığını divan şiirindeki beyitler üzerinden şerhleriyle birlikte inceledik.
"Saçun-durur şeb-i yeldâ vü yañaguñ nev-rûz
Kaşuñ hilâli mucanber tenüñ-durur meh-tâb"
Ahmedî
Saçun-durur: Saçındır
Nev-ruz: Baharın ilk günü
Tenün-durur: Tenindir
Meh-tâb: Ay ışığı
Saçın şeb-i yelda (en uzun gece) ve yanağın baharın ilk günü, kaşın hilal, tenin ise ışık saçan bir ay ışığıdır.
Şeb-i yelda, klasik şiirde genellikle karanlıkla birlikte kullanılmıştır. Bunun yanında aşığın saçlarıyla da bağdaştırılmıştır. Sevgilinin saçları klasik şiirde siyahtır, aydınlık olan yanağı örtmesi sebebiyle karanlıktır ve geceyi simgeler. Sevgilinin saçları aynı zamanda zulûmat ülkesidir, aşık bu karanlıklarla kaplı ülkede kaybolmuş vaziyettedir.
Saç olumsuz vasıflarla anlatılırken, sevgilinin yüzü her daim güzel vasıflarla tasvir edilir. Bahar gelince kasvetli havalara veda edilir, onun yerine aydınlık taze ve canlı havalar yerini alır. Sevgilinin yanağı da bu yönüyle baharın ilk günü olan nevruza benzetilmiştir beyitte.
"Bu saç mı ya şeb-i yeldâ vü ya
Kadr Bu yüz mi bedr mi ya 'îd-i Adhâ"
Ahmedî
'îd-i Adhâ: Kurban bayramı
Bu saçın mı yoksa en uzun gece olan şeb-i yelda veya Kadir gecesi mi, bu yüzün mü yoksa bedir ya da kurban bayramı mı?
Zaman kavramının izafiliği bu beyitte de türlü veçhelerle karşımıza çıkar. Bu durum beyitte Kadir gecesi üzerinden açıklanır. Zira Allah, Kadir gecesini bin aydan daha hayırlı olarak nitelendirmiştir. Şair, bu beyitte nitelik bakımından Kadir gecesinin nasıl ki bin aydan daha hayırlı olması gibi, saçın da siyah ve uzunluğu açısından ya şeb-i yeldaya ya da Kadir gecesine benzetir.
"Baña ki olup-durur her gice yeldâ
Saçuñuñ fikridür pîşe zî-sevdâ"
Ahmedî
Pîşe: Alışkanlık
Zî-sevdâ: Sevdadan
Sevdana olan alışkanlığımdan saçının hayaliyle bana her gece şeb-i yelda (en uzun gece) olur.
Sevgilin saçının hayalini kuran aşık, bu karanlık saçların etkisiyle ve ona olan uzaklığıyla her gece şeb-i yeldayı yaşar.