Arama
“Müptela-yı gama” sorulması gereken en uzun gece: ‘şeb-i yelda’
Farsça, "yılın en uzun gecesi" anlamına gelen 'şeb-i yelda', 21 Aralık'ı 22 Aralık'a bağlayan gecedir. Bu gece, kısa günlerin biteceğinin habercisi olması bakımından İran'da yüzyıllar boyunca kutlanmıştır. Şeb-i yelda, zaman kavramının aşıklar için çok önemli olduğu klasik şiirde de ayrıca yerini alır. Aşıklar için bir ıstırap haline gelen gecelerin, bu en uzun gece olan 'şeb-i yelda'da nasıl bir hal aldığını divan şiirindeki beyitler üzerinden şerhleriyle birlikte inceledik.
"Bu saç mı ya şeb-i yeldâ vü ya
Kadr Bu yüz mi bedr mi ya 'îd-i Adhâ"
Ahmedî
'îd-i Adhâ: Kurban bayramı
Bu saçın mı yoksa en uzun gece olan şeb-i yelda veya Kadir gecesi mi, bu yüzün mü yoksa bedir ya da kurban bayramı mı?
Zaman kavramının izafiliği bu beyitte de türlü veçhelerle karşımıza çıkar. Bu durum beyitte Kadir gecesi üzerinden açıklanır. Zira Allah, Kadir gecesini bin aydan daha hayırlı olarak nitelendirmiştir. Şair, bu beyitte nitelik bakımından Kadir gecesinin nasıl ki bin aydan daha hayırlı olması gibi, saçın da siyah ve uzunluğu açısından ya şeb-i yeldaya ya da Kadir gecesine benzetir.
"Baña ki olup-durur her gice yeldâ
Saçuñuñ fikridür pîşe zî-sevdâ"
Ahmedî
Pîşe: Alışkanlık
Zî-sevdâ: Sevdadan
Sevdana olan alışkanlığımdan saçının hayaliyle bana her gece şeb-i yelda (en uzun gece) olur.
Sevgilin saçının hayalini kuran aşık, bu karanlık saçların etkisiyle ve ona olan uzaklığıyla her gece şeb-i yeldayı yaşar.
"Çeşm-i bahtuñ ola tâ ṣubh-ı kıyâmet bîdâr
Şeb-i yeldâ-veş ola düşmenünüñ yüzi kara"
Kelâmî
Çeşm-i baht: Bahtın, talihin gözü
Subh- kıyamet: Kıyamet sabahı
Bîdâr: Uyanık
Şeb-i yeldâ-veş: Şeb-i yelda gibi
Bahtın, talihin gözleri kıyamet gününe kadar uyanık (açık) olsun, düşmanın yüzü de şeb-i yelda (en uzun gece) gibi kara olsun.
Divan şiirinde sevgili tarafından yüz verilmeyen aşığın bahtı uykuda, yani kapalıdır. Şair, bu beyitte bahtının açılma isteğini dile getirirken aynı zamanda düşmanının yüzünün de ayrılık gecesi olarak tanımlanan şeb-i yelda gibi karanlık olmasını diler. Şairin burada kastettiği düşman ise sevgilinin çevresinde dolanan rakiplerdir. Şeb-i yeldanın karanlık vasfı sevgilinin siyah saçından başka kimi zaman düşmana da benzetilir.