Arama
Osmanlı'da çocuk dergileri ve dil eğitimine katkıları
Dünün küçükleri büyür, bugünün sözü geçen bireyleri olur. Kar tanesinin çığa dönüşmesi misali her çocuk bir toplumun, tarihin gidişatını etkileyecek güçtedir. Tarihler boyunca da bunun farkında olan Osmanlı, dergi ve gazetenin edebiyatımıza dahil olmasıyla çocukları da unutmadı. Onlar için eğitici ve öğretici, aynı zamanda da eğlendirici dergileri yayımladılar. İşte, tüm yönleriyle Osmanlı'da çocuk dergileri…
1882 yılında iki haftada bir yayımlanan Çocuklara Arkadaş dergisi 12 sayfa ile o güne dek çıkarılan dergiler arasında en fazla sayfa sayısına sahip dergiydi. Dergi amaçlarından birinin çocukları okumaya teşvik ettiğini duyurarak eğitime ağırlık verdiğini göstermişti. Bununla birlikte dergi içeriğinde resimlere de yer vererek çocukların dikkatini canlı tutmayı ihmal etmemişlerdi. Dergide yer alan hikayelerden çıkarılacak dersin açık açık söylenmesi yerine sezdirilmesi sağlanmış, bu da ülkemizde çocuk edebiyatı alanında önemli bir adım olmuştu. Her sayısında bir hayvan tanıtılan dergide, İstanbul'un tarihi yerleri, tabiat ve fenle ilgili yazılara yer verilmişti.
1896 yılında yayın hayatına başlayan Çocuklara Mahsus Gazete isimli dergi 12 yıl aralıksız yayımlanarak 627 sayıya ulaşmış ve Osmanlı Döneminde yayımlanan en uzun soluklu çocuk dergisi olmuştu. Bu dergi ile ilgili bir başka özellikse kendisinden önceki dergilerle karşılaştırıldığında en fazla çeviri yayımlamış dergi olmasıdır. Öyle ki bitki ve hayvanları anlatan yazılardan uzak ülkelerin kültürünü anlatan gezi yazılarına kadar birçok yazı çeviriydi. Bu dergide çeviri meselesi öyle boyutlara ulaşmıştır ki yerel haberlere oldukça az yer verilmişti.
İstanbul dışında yayımlanan ilk dergi 1897 yılında Selanik'te yayın hayatına başlayan Çocuklara Rehber dergisi olmuştu. Bu dergi de çocuklara eğlendirirken öğretmeyi amaçlamıştı. ''Avrupa standartlarına yaklaşan bir dergi'' olarak ifade edilen dergi, ilk çocuk edebiyatı ürünlerinin de yine burada gösterir. Yayın ilkelerine ters düşmemesi şartıyla okuyuculardan gelen yazılara da yer verilmişti. Bir çocuk dergisi olmanın bilinciyle sade bir dil kullanmışlardı.
1905 yılında yayımlanmaya başlanan Çocuk Bahçesi dergisinin de amacının çocuklara eğlendirirken öğretmek olduğu belirtilmişti. Derginin yazarları arasında Tevfik Fikret, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Ulvi Öleve, Rıza Tevfik Bölükbaşı gibi dönemin ünlü edebiyatçıları da görülür. Bazı sayılarında Balkanlar'daki Osmanlı toprakları, karekök ve üçgenin iç açıları gibi bilgilere yer verilmişti.
Dergi ilk sayısını 7 Nisan 1887'de yayınlar ve ancak dokuz sayı devam edebilir. Derginin hedef kitlesi Kısm-ı âli (lise), Kısm-ı Rüşdî (ortaokul) ve Kısm-ı ibtidâî (ilkokuldur) yayınlar da müfredata uygun yapılmıştır. Dergide bu kısımlara uygun dil kullanılmış ve ona göre yazılar yayınlanmış. Derginin ilk sayısından itibaren Mehmet Nadir Bey, Mazhar, M. Ref'et, Mehmet Nûrî, Şerîf Ali-zâde Murâd ve Mehmet Hulûsî, Mehmet Ârif, Doktor Şekîb İsmail gibi okul mensupları yazılar kaleme almışlar. İlk sayı sekiz sayfa iken sonraki sayılar on iki sayfa olarak yayınlanmış.
Yazıların muhtevasına bakıldığında genellikle matematik, fizik, kimya, coğrafya, astronomi gibi okula yardımcı ve bilimsel yazılar oluşturur. Dergide sadece bunlar değil edebiyat, bilmeceler de yer alır. Jules Verne'nin Balonla Seyahat romanı süreli olarak dergide neşredilir. Aynı dönem içinde bir dergi daha yayına atılır ama ancak bir sayı çıkabilir. Bu derginin de İstanbul'da İran asıllı çocukların gittiği Debistan-ı İraniyan adlı okulun yayını olan Debistan-ı Hired dergisi olduğunu öğreniyoruz.