Arama
Özbekistan'ın hürriyet meşaleleri
Kadim Türk diyarlarından Özbekistan, 1800'lerde Rus işgali sonucu yüzyıllar boyu sürecek manevi bir sürgüne mahkum edilir. Ata yurdun Kıpçak ve Karluk boyuna mensup öz evlatları, bu boyunduruğa canları pahasına dur diyecek ve yazılarıyla hürriyet meşalesini yakacaklardır.
*Fotoğrafta Chor Mino yani Çar Minar Medresesi'ni görmektesiniz.
STRATEJİK BİR NOKTA: FERGANA
💠 İlk kez 10 Eylül 1876 yılında, Fergana Vadisi merkezli kurulan Hokand Hanlığı Rus işgaline maruz kalır. Bu tarihten itibaren Fergana pek çok çatışmaya ve savaşa şahit olacaktır.
💠 Özbekistan bunun yanı sıra gurur verici meseleler ile de gündeme gelir. Örneğin Özbek Türkleri bağımsızlıkları için canları pahasına mücadele etmişlerdir. Bunun en güzel örneklerini; Abdullah Kadiri, Süleyman Çolpan, Gafur Gulam ve Abdullah Apirov da görürüz.
Fergana Vadisi nerde?
Meşhur Fergana Vadisi, Özbekistan'ın doğusunu, Kırgızistan'ın güneyini ve Tacikistan'ın kuzeyini kapsayan, Türkler için kutsal ve değerli bir vadidir.
ABDULLAH KADİRİ (ABDULLA QODİRİİ)
💠 Abdullah Kadiri, 10 Nisan 1894 tarihinde Taşkent'te çiftçi bir ailenin son çocuğu olarak dünyaya gelir. Çok çetin yaşam koşullarından büyüyen Abdullah, 9 yaşındayken zengin bir adamın yanında çalışmaya başlar. Adamın okuma - yazma bilen bir yardımıcıya ihtiyacı olduğundan Abdullah'ın okumasına destek verir.
💠 Başta Rusça olmak üzere bölgedeki hakim yabancı dilleri öğrenir, ilim tahsil eder. Küçük yaşta ve zorlu yaşam koşullarında eğitimini tamamlamış olur. Bir zaman sonra Moskova'ya giden Kadiri, Özbek gazete ve dergilerinde yazılar kaleme almaya başlar.
MEŞHUR ESERİ: ÖTKEN KÜNLER
💠 Yazım hayatına atıldıktan sonra kendi vatanı için kalemiyle mücadeleler verir. Gelecek nesillere ders niteliği taşıyan, adı hafızlardan silinemeyecek bir eser bırakır. Özbek Edebiyatının ilk romanı olan "Ötken Künler" yani "Geçmiş Günler" adlı yapıtını kaleme alır. 1917 yılında üç aşamada yazmaya başladığı romanı, 1925 yılında tamamlar.
💠 Eserlerinde yer verdiği özgürlükçü düşünce nedeniyle Rus hükümeti tarafından mahkum edilir. Tüm bunlara rağmen 1991 yılına gelindiğinde Kadiri'ye, Ali Şir Nevai ödülü verilir, 1994'te ise Özbekistan'ın bağımsızlığının üçüncü yılında bağımsızlık ödülü takdim edilir.
💠 Şehit yazar olarak anılan Abdullah, Türk dünyasının birliğini ve hürriyetini savunan en önemli seslerden biri olduğu için Özbek milli edebiyatının kurucusu kabul edilmektedir. Usta kalem, doğduğu belde olan Taşkent'te 4 Ekim 1938'de hayata gözlerini yumar. Adı, Özbekistan'daki caddelerde, sokaklarda, parklarda ve okullarda ve daha önemlisi yüreklerde yaşatılmaktadır.
SÜLEYMAN ÇOLPAN
💠 Türkistan'ın övüncü olan yazarlardan biri de Süleyman Çolpan'dır. Asıl adı Abdulahmid Süleymanoğlu olan Çolpan, Fergana Vadisi'nin Andican kentinde dünyaya gözlerini açar. Babası dönemin önemli alimlerinden biri olan Süleymankul Molla Muhammed Yunusoğlu'dur. Dolayısıyla ilk eğitimini babasının yanında alır.
💠 Yaşıtlarına kıyasla oldukça şanslıdır, iyi bir eğitim alır ve Arapça, Farsça, Almanca ve İngilizce gibi yabancı dilleri öğrenerek ilmini önemli bir noktaya taşır. Azerbaycan ve Türkiye'deki edebi hareketlilikleri yakından takip eder; Ziya Gökalp, Tevfik Fikret ve Mehmet Akif gibi önemli kalemleri yakından tanıma fırsatı bulur.
💠 Özbek edebiyatını özgürlükçü fikirleriyle mayalayan Çolpan, yazım hayatında "Çolpan, Endicanlı, Kalender, Mirza Kalender" gibi mahlaslar kullanmayı tercih eder. Türkistan Avazı gibi yerli gazete ve dergilerde binden fazla yazı kaleme alır. Bunların yanı sıra vatan, millet aşkını kamçılayan; "Uyanış ve Tan Sırları" gibi şiirleri vardır.
ÖZBEK ŞİİR AKIMININ KURUCUSU
💠 1905 yılında Türkistan'da büyük yankı uyandıran Ceditçiler'in büyük tesiri altına girer. Bilhassa İsmail Gaspıralı'nın izinden gitmeyi, vatanı Özbekistan'da olan Rus zulmünü dünyaya duyurmayı arzular.
💠 Kendini Türklerin kutsal yıldızı çolpan gibi görür. Sabaha karşı ortaya çıkan çolpan yıldızının insanlara, hayvanlara ve kervanlara nasıl yol gösteriyorsa kendisi de halkına esaretten kurtulmaları için kılavuzluk etmek istedini söyler. Dediğini de yapar. Süleyman Çolpan; Özbek şiir akımının kurucusu, oyun yazar, çevirmen, istidatlı yazar ve yayıncıdır.
💠 Yaşadığı dönemde Özbekistan'ı Rus hükümeti yönetmektedir. Kaleme aldığı özgürlükçü yazılarıdan ötürü "komüznizme karşı" olduğu iddia edilir. Ardından halk düşmanı ilan edilir ve 4 Ekim 1938 yılında kurşuna dizilerek şehit edilir.