Arama
Peygamber sevgisinin edebiyata yansıması
Peygamber sevgisi, asırlarca edebiyatımızın en zengin kaynaklarından biri olmuştur. Müslüman hassasiyetin çağlar boyunca aktarıldığı bu kaynak, bilhassa klasik edebiyatımızın omurgasını teşkil etmiştir. Peygamberimizin hayatının anlatıldığı manzum ve mensur pek çok eser kaleme alınmıştır. Peygamber sevgisi edebiyatımızda o denli etkili olmuştur ki Efendimizin hayatını, doğumunu, Mirac hadisesini ve hadislerini konu edinen müstakil türler ortaya çıkmıştır. Gelin, tarih boyunca boyunca peygamber sevgisi edebiyatımızda nasıl yer edinmiş yakından bakalım…
🔷Süleyman Çelebi'nin Mevlid'inden sonra bu türde pek çok eser kaleme alınmıştır.
15. yüzyılda: Ahmed, Kerîmî, Ârif, Sinânoğlu, Hacı Mustafazâde, Ebu'l-Hayr, Hocaoğlu, Halil, Yahyâ b. Bahşî, Ahmed, Kerîmî, Ârif, Sinânoğlu, Hacı Mustafazâde, Ebu'l-Hayr, Hocaoğlu, Halil, Yahyâ b. Bahşî, Hamdullah Hamdî ve Emîri
16. yüzyılda: Muhibbî, Zâtî, Şemsî, Hasan Bahrî, Abdî, Behiştî, Mehmed Hevâî, Şehîdî, Visâlî Ali Çelebi, Nihânî ve Dervîş.
17. yüzyılda: Murâdî, Abdurrahman Ankaravî, Kuloğlu Mustafa, Aklî ve Cismî.
18. yüzyılda: Nahîfî, Salâhî, Bekâî, Ahmed Mürşidî, Selami Mustafa Efendi, Necîb ve Teşrifatçı Edîb Efendi Hasan İlmî, Râgıb Efendi, Kâmî, Keşfî, Nihânî, Rif'at ve Hasan Nâdir Efendi.
🔷 Son devir mevlit şairlerimiz içerisinde de Mehmed Fevzî Efendi, Mehmed Şemseddin, Ahmet Fehmi Sivâsî, İhramcızâde İsmail Hakkı, Çizmecizâde Vehbî, Tahir Nadi, Muhammed Lütfi yer almaktadır.
🔷 Mi'raciyyeler, Peygamberimiz Hz. Muhammed'in Mi'racını konu alan eserlerin genel adıdır. Aynı zamanda edebiyatımızdaki dini içerikli türler arasında da en revaçta olanıdır.
🔷 Ayrıca divanlarla din dışı mesnevilerde bu konuda şiirlere yer verilmesi bir gelenek halini almış, zamanla kasidelerin Mi'râciyye, mesnevilerin ise Mi'racnâme adıyla anıldığı zengin bir edebi tür oluşmuştur.
🔷Kur'an-ı Kerim'de bahsi geçen Mirac mucizesi Müslümanları çok etkileyen bir olaydır. Bu sebeple Müslüman müellifler, yüzyıllar boyunca İslam edebiyat ve sanatlarında Hz. Peygamber'in (sav) Mirac hadisesini konu alan eserler kaleme almışlardır. Edebiyatımızdaki en yaygın türlerden biridir.
Peygamberimizin kutlu Mi'rac hadisesini anlatan Mi'raciyyeler
🔷 Miraciyyeler Efendimizin hayatının edebiyatımızı ne denli etkilediğinin önemli göstergelerindendir.
🔷 Müstakil olanların dışında siyer ve mevlid gibi eserlerin, Muhammediyye ve Garibnâme gibi kitapların birer bölümü de Miraca ayrılmıştır. Ayrıca divanlarla din dışı mesnevilerde bu konuda şiirlere yer verilmesi bir gelenek halini almış, zamanla kasidelerin Miraciyye, mesnevilerin ise Miracnâme adıyla anıldığı zengin bir edebi tür oluşmuştur.
🔷 Mirac, Türk edebiyatında ilk defa bir motif olarak Satuk Buğra Han Destanı'nda görülür. Çağatay sahasında 12. yüzyılda Hakîm Ata tarafından yazıldığı kabul edilen 122 beyitlik Mi'râcnâmetü'l-hazret türün ilk müstakil örneğidir.
🔷 Ganîzâde Mehmed Nâdirî ise türün meşhur Mi'râciyyesinin şairidir.
"Teâlellah zihî şâm-ı sürûr-encâm-ı gam-fersâ
Ki oldu mazhar-ı esrâr-ı sübhânellezî esrâ"
🔷 Anadolu sahasındaki ilk müstakil Mi'râciyye, 15. yüzyılın başında divan edebiyatının kurucularından Ahmedî tarafından kaleme alınmıştır. Tahkik-i Mi'râc-ı Resûl başlığını taşıyan eser, 497 beyittir.
🔷15. yüzyıldan sonra edebiyatımızda daha fazla rağbet gören miraciyyelerin 16. ve 17. yüzyıllarda hemen hemen her şairinin divanında bir bölüm olarak yer aldığını görüyoruz.
"Hak ta'âlâ bir tecellî kıldı tâ
Mustafâ her hâle olsun âşinâ
Eyledi Cibril'e ferman o zaman
Git didi mahbûbumu al gel hemân
Hayy iken Idrıs ile isâ gibi
Âlem-i ulvîyi görsün ol
Nebî Arş u Firdevs'i temâşâ eylesin
Sonra gitsin halka bir bir söylesin"
🔷 Efendimizin hayatından bahseden manzum nasihat kitapları Ahmediye veya Muhammediye olarak anılmıştır.
🔷 Edebiyatımızda halk arasında şöhret kazanan dört adet Ahmediye vardır.
1. Mahmudiye adını taşıyan ilk eser Bayramiye tarikatına mensup Mahmud Bin Mehmed tarafından 14. yüzyılda yazılmıştır.
2. Halk arasında en çok rağbet gören ve sevilen bir diğer eser ise 15. yüzyılda Gelibolu'da yaşayıp Hacı Bayram'a intisap ederek Bayramiye tarikatına giren Yazıcıoğlu Mehmet'in yazdığı Muhammediye kitabıdır.
3.15. yüzyıl şairlerinden Hamdullah Hamdi'nin Yazıcıoğlu Mehmet'in eserine yazdığı nazire olan Ahmediye de oldukça önemlidir.
4. Diyarbakırlı Ahmet Hurşit Efendi'nin yazdığı Ahmediye de en bilinen eserler arasındadır.
"Eğer Rûmun revanında görürsem ben dilârâyı,
Revanına revan ide Semerkand'i Buhârâ'yı.
Dilârâdır tutan hurrem, gözüm gönlüm cihanını,
Ve illâ nite bulaydı dilârâyı dilârâyı.
Gelür derler dilârâmi, gider derler dilârâmi,
Şu dem bulur dilârâmi, ki ben bulam dilârâyı
Senin husnün hayâlinin çü düştü âleme aksi,
Sabâ nakkâşi renk âmiz edüp yazdı hezârâyı
Çü gördü Yazıcıoğlu ki sensin âşık u mâşuk,
Bi-küllî sende mahvoldu, kodu tedbir ile râyı."