Arama
Romanımızın “ilk evreni”: Aile
Tolstoy, "Mutlu aileler birbirine benzerler, her mutsuz aileninse kendine özgü bir mutsuzluğu vardır." der Anna Karenina'da… Dünyaya gözlerimizi açtığımızda ilk sıcak yuva hissini ailede tadarız. Biliriz ki bu sığınağımız her ne olursa olsun hayat boyunca ilk bıraktığımız şekliyle yerli yerinde durur. Her ailenin bir mutluluğu ve mutsuzluğu; kısacası kendisine has bir öyküsü vardır. Peki, romancılarımız aile kavramını eserlerine nasıl taşımıştır dersiniz?
🔶 Fakat işin ilginç tarafı, romana karşı aynı red tavır, devrin çok okunan edebiyatçıları tarafından da geliştirilir. 40 adet roman veya hikaye kitabı yayımlamış Mehmet Celal, Roman Mütalaası adlı küçük bir risalede bu konudaki düşüncelerini aktarır.
🔶 İşin bir diğer ilginç tarafı da romana dair reddiyeler içeren duruşunda yalnız değildir. Nabizade Nazım, Beşir Fuat gibi dönemin çağdaş yazarları da Mehmet Celal'e katılır. Hatta öyle ki kimi yazarlar tarafından romanın kimlerin okuyabileceğine dair demeçler dahi verilir.
🔶 Peki, sonrasında romanın aile yapısını değiştireceği fikri nasıl ortadan kalkmıştır?
🔶 Osmanlı 19. yüzyıldan sonra birtakım yenileşme düşüncelerine girişmiş fakat yenileşme ne yazık ki toplumsal düzlemde batıcılık taklidinden öteye gidememiştir.
🔶 Mehmet Akif'in "Alınız ilmini Garb'ın, alınız san'atini/Veriniz hem de mesâînize son sür'atini." dizelerini tam manasıyla kavrayamamış bir toplum yapısı ortaya çıkmıştır.
🔶 Yenileşme adı altında sunulan birtakım değerlerin, yalnızca yüzeysel boyutunda kalanlar, modernleşmenin toplumsal hayatın en derinliklerine nüfuz edebilmesi için öncelikle aile kurumunun değişmesi gerektiğini düşünür. Mehmet Akif gibi bu düşüncenin yanlışlığını ifade eden edebiyatçılarımız olsa da, yerleşmesi için çabalayan isimler de kendisini göstermiştir.
🔶 Max Nordau, "Modern insanı ortaya çıkaran romanla tiyatrodur" der.
🔶 Hiç kuşkusuz aile yapısındaki değişimi gerçekleştiren ve yansıtan türlerden biri de romanlardır. Osmanlı'dan Cumhuriyet'e uzanan süreçte aile yapısının ne tür değişimlere uğradığı en bariz biçimde romanlar üzerinden okunmaktadır.
🔶 İlber Ortaylı Osmanlı Toplumunda Aile isimli çalışmasında, 19. yüzyıldaki Osmanlı aile yapısını ve değişimleri gözlemleyebilmek için muhakkak dönem romanlarının incelenmesi gerektiğini düşünmüştür. Çünkü 19. yüzyıl edebiyat ve sosyal tarihimizde bir kırılma niteliğindedir.
🔶 19. yüzyıldaki romanlara baktığımızda belirgin tipler karşımıza çıkar. Yenileşme her ne kadar Osmanlı aydınlarının istediği bir durum olsa da onlar da Batı taklitçiliğine kesinlikle karşıdırlar.
🔶 Bu düşüncelerle romanlarda Batı taklidi tiplerin her daim olumsuzlanarak hicvedilmesi, söz gelimi her olayda küçük düşürülmeye gayret edilmesi, Şerif Mardin'in de ifade ettiği gibi romanlarda sosyal denetimin bir ifadesidir.
🔶 Şemsettin Sami, Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi ve Recaizade Mahmut Ekrem gibi ilk dönem romancılarımızın eserlerinde, yeniliğin hem olumlu yönleri hem de çarpık sonuçları bir arada verilmiştir.
🔶 En nihayetinde bilinmelidir ki ilk romanlarda yer alan, kurgulanmış bir aile yapısıdır. İlk dönem romanlarının en büyük çelişkisi ise modernleşme ve taklit edilmiş batıcılık eleştirilmesine rağmen satır aralarında sunulan, yeni aile yapısı modelidir.
🔶 Prof. Dr. Kazım Yetiş ise Türk Romanında Aile isimli çalışmasında ilk dönem romancılarının mahremiyeti gözetmesi sebebiyle Osmanlı'daki gerçek aile yapısını vermediğini ve yapaylıklar içerdiğini ifade eder.
İslami açıdan aile hayatının esasları: Ayet ve hadisler ışığında aile...