Arama
Sezai Karakoç şiirinde Batı ve modernizm eleştirisi
"Sanat tutumum, dünya görüşümün bir bölümünden başka bir şey değildir." sözleriyle akıllara kazınan Sezai Karakoç, şiirlerinde modernizm ve Batı eleştirisine yer verir. İki medeniyeti birçok noktadan kıyaslayan Karakoç'a göre Batı yalnızca maddi unsurlarla örülü bir uygarlık anlayışı inşa etmiştir. Doğu ise bu tavrı eleştirmek ve karşı duruş sergilemek yerine pek çok açıdan Batı'nın mutlak üstünlüğünü kabul etmiştir. Karakoç, şiirlerinde bu anlayışı tenkit eder. İşte örneklerle Sezai Karakoç'un şiirinde Batı ve modernizm eleştirisi...
📌Karakoç'un ev imgesi üzerinden modernizm eleştirisi sunduğu en ünlü şiirlerden biri Balkon'dur. Mimari ve şehir yapılarının değişimi, modernitenin en yoğun biçimde gözlemlendiği alanlardan biridir.
BALKON ŞİİRİ
Çocuk düşerse ölür çünkü balkon
Ölümün cesur körfezidir evlerde
Yüzünde son gülümseme kaybolurken çocukların
Anneler anneler elleri balkonların demirindeİçimde ve evlerde balkon
Bir tabut kadar yer tutar
Çamaşırlarınızı asarsınız hazır kefen
Şezlongunuza uzanır ölüGelecek zamanlarda
Ölüleri balkonlara gömecekler
İnsan rahat etmeyecek
Öldükten sonra daBana sormayın böyle nereye
Koşa koşa gidiyorum
Alnından öpmeye gidiyorum
Evleri balkonsuz yapan mimarların
📌"Ölümün cesur körfezidir evlerde" balkonu tanımlayan bu dize oldukça önemlidir. Kent hayatı artık evlerde yeni bir mimari tarzı da beraberinde getirmiştir. Bu tarz, ölüme açılan en kolay kapıları da simgeler. Şair balkonlu evlerde yaşanan çocuk ölümlerinin altını çizmek için bu dizeleri kullanır.
📌Şiirin asıl teması, modern mimarinin insanlar üzerindeki olumsuz etkileridir. Balkon mimarisi Batılılaşmadan sonra hayatımıza girmiştir. Apartman kültürünün yaygınlaştığı, insanların daracık mekanlara sıkıştırılarak kendilerine bir hayat oluşturmalarının istendiği bu yeni mimari tarzda, balkon insanın dışarıyla olan temasını ve ölümü simgeler. Balkon bize ait olmayan bir medeniyetin unsurunu, bizzat hayatımızın içine dahil etmemizin bir sonucudur. Balkon, Karakoç'un şiirinde modern hayatın bütün açmazlarını ve çıkmazlarını gözler önüne seren önemli bir metafordur.
📌Sezai Karakoç'un kentleşme üzerinden sunduğu modernite eleştirilerden biri de "Ödünç Gece" isimli şiirdir.
ÖDÜNÇ GECE
"Bu şehir yerden bile ağır bu gece
Altında bir tek ölü olsun kalmamış
Ölenlerdir incelten hafifleten oysa
Uçacakmış gibi yapan şehirleri"
📌Modernleşmenin dayattığı ilkelerden biri sanayileşme ve kentleşmedir. Kentleşme bir anlamda insanın tabiatından uzaklaşması hatta kopmasıdır. Medeniyetimiz ölüleriyle birlikte yaşayan şehir yapılarına sahiptir. Fakat yeni şehirleşme düzeninde mezarlıklar kent dışlarına itilmiştir. Bu da aslında bireyin gündelik yaşamından ölüm fikrini tamamen kovmak ve fani hayatın durmak bilmeyen koşturmasına kendisini kaptırması anlamına gelir.
📌Karakoç'un tabiatı ve hayvanları olumladığı şiirlerinde de modernizm eleştirisi karşımıza çıkar. Bunlardan biri "Ateş Böceği Bir Meşaledir" şiiridir.
AĞUSTOS BÖCEĞİ BİR MEŞALEDİR
Ey masalcı adam iftira ettin sen
Bu harikalar harikası böceğe
Onu suçladın tembellikle
En çalışkan onu görüyorum ben
📌Bu şiirde Batı'nın tüm dünyaya kabul ettirmeye çalıştırdığı La Fontain'in Ağustos Böceği ile Karınca fablındaki mesaja ironik bir yaklaşım vardır. Bu masalda aslında Batı'nın emperyalist fikirleri gizli bir şekilde işlenmeye çalışılır. Nitekim masala göre her canlı tek tip işlerde ve gece gündüz çalışmalı, canlıların tek meselesi maddi çıkarları doğrultusunda hareket ederek, durmadan biriktirmek olmalıdır. Batı'nın oluşturduğu bu şablona uymayanlar ise yok olmaya mahkumdur. İşte Karakoç, şiirinde bu masal kalıbını dolayısıyla Batı'nın zihniyetini yerle bir etmeye çalışır.
📌İnsanın doğasından ve yaratılışından kopuşunu temsil eden şiirlerden biri de "İkinci Ayin" dir.
İKİNCİ AYİN
Toprağı fazla terk ediyoruz artık
Trenlerle otobüslerle otomobillerle
Yerden ayağını kesmiş uçaklar ve helikopterlerle
Özüne aykırı devinmelerle
İyice yorgun yeryüzüDinlenmesiz Kışsız ve baharsız
Yazsız ve sonbaharsız
Tekdüze cehennemler ve yapay cennetler titreyişinde
📌Topraktan yaratılmış olan insan, aslında uzaklaşıp kendisine modernizmin etkisiyle yeni bir kent hayatı kurmuştur. Sahicilikten uzak olan bu yeni yaşam tarzı bize yapay cennetler sunmaktadır. Karakoç'a göre gökyüzü dahi insanoğlunun eliyle uğrayan yıkımdan yorgun düşmüştür.
📌Modernleşme ekseninde Batı'nın yaptığı aslında bireyi tek tipleştirmektir. Batı, kendi tarihini, toplum yapısını, mimarisini kısaca tüm yaşam tarzını dünyadaki toplumlara empoze etmeye çalışır. Bu anlayışa göre de dünya üzerindeki diğer toplumlara dayattığı şey, Batı'nın en yüksek medeniyet seviyesine sahip olduğu fikridir.
📌Sezai Karakoç'un bu fikri, "Masal" ve "Ötesini Söylemeyeceğim" şiirleriyle eleştirmiştir.
MASAL
Doğuda bir baba vardı
Batı gelmeden önce
Onun oğulları batıya vardıBirinci oğul batı kapılarında
Büyük törenlerle karşılandı
Sonra onuruna büyük şölen verdiler
Söylevler söylediler babanın onuruna
Gece olup kuştüyü yastıklar arasında
Oğul masmavi şafağın rüyasında
Bir karaltı yavaşça tüy gibi daldı içeri
Öldürdüler onu ve gömdüler kimsenin bilmediği bir yere ,
Baba bunu havanın ansızın kabaran gözyaşından anladı
Öcünü alsın diye kardeşini yolladı
📌Dokuz bölümlük bir şiir olan Masal, 122 dizeden oluşur. Şiir, Doğu- Batı çatışması üzerine kuruludur. Şiirde Doğulu bir baba oğullarını Batı'ya gönderir. Batı'ya giden bütün çocuklar, bu medeniyetin esas yapmak istediğinin yani değişimin esiri olmuştur. Yalnızca yedinci çocuk bu değişimine direnmiştir. Yedinci oğul, bir diriliş timsali olarak karşımızda durmaktadır.
📌Yedinci oğlun ağzından dökülen "Sizin bir tek ama büyük bir gücünüz var: Karşınızdakini değiştirmek" dizeleri Karakoç'un Batı karşısındaki tutumunu da açıklıkla gösteriyor.