Arama
Sözün en zarif hali şiirleri anlamamız için bilmemiz gereken terimler
Düz kelime anlamına ek olmak üzere ya da yerine anlamlar oluşturmak için dilin ses estetiği veya ses sembolizmin yanında ölçü gibi estetik ve ritmik özelliklerini de kullanan bir edebiyat türü olan şiir, medeniyetimizin yapı taşlarından biridir. Medeniyetimizin çağlar boyunca şiirle haşır neşir oluşu, bu türe ait geniş bir terminolojinin de ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Peki, sözün en zarif hali şiirleri anlamamız için bilmemiz gereken terimler nelerdir? İşte şiirle ilgili terimler…
📌BERCESTE: Öz, güzel, lâtif, ince anlamlı, kolayca hatırlanan, yapısı sağlam dize ya da beyit. Dize için daha çok "mısra-ı berceste" , beyit için de "beyt-i berceste" tanımlamaları kullanılır. Genel anlamda bir şiirdeki en güzel dize ya da beyit de denebilir.
"Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi. " (Muhibbi)
📌CİNAS: Anlamları ayrı, ama söylenişleri yazılışları ya da hem söylenişlerini hem de yazılışları benzer olan sözcüklerin bir arada kullanılması sanatı.
"Kısmetindir gezdiren yer yer seni
Göğe çıksan âkıbet yer yer seni." (İbni Kemal)
📌DEVRİYE: İnsanın ve evrenin Allah'tan gelip tekrar Allah'a dönmesi görüşünü temel alan devir kuramını anlatan şiirlere verilen isim.
"Dokuz ay on gün batn-ı mâderde
Kudretten gözüme çekildi perde
Vaktim tamam olup ahir yerde
Çıkıp ten donundan cihana geldim" (Hüsnî)
📌DEYİŞ: Türk halk edebiyatında hece vezniyle söylenen şiirler. Türkü, destan, koçaklama, güzelleme, taşlama, nefes, koşma, tekerleme türlerinin hepsine deyiş adı verilir. "Deme" sözcüğü de kullanılır. "Deme" daha çok Alevî şairlerin tarikatlarıyla ilgili konuları işleyen şiirlerine kendilerince verilen ad.
"Sefa geldin gözüm üzre
Olsam mihmana layık
Şeyhülislam, sadrazam
Doğru Al' Osman'a layık" (Feryadi)
Edebiyatımızda en az bir kez okunması gereken şiirler
📌DİBÂCE: Çoklukla mensur, bazen de manzum eserlerin başında yer alan, eserlerin yazılış nedenini açıklayan başlangıç kısmı. "Önsöz, mukaddime, medhal, sözbaşı, başlarken, birkaç söz" gibi sözcükler de dibâce karşılığıdır.
"Ey neş'et-i hüsni aşka te'sîr kılan
Aşkıyla binâ-yı kevni ta'mîr kılan
Leylî ser-i zülfini girih-gîr kılan
Mecnûn-ı hazîn boynına zencîr kıla
Dutsam taleb-i hakîkate râh-ı mecaz
Efsâne behânesiyle arz itsem râz
Leylî sebebiyle vasfun itsem âgâz
Mecnûn dili ile itsem izhar-ı niyaz
Lutf ile şeb-i ümîdümi rûz eyle
İkbâlümi tevfîk ile firûz eyle
Leylî kimi lafzumı dil-efrûz eyle
Mecnûn kimi nazmumı ciğer-sûz eyle"
Fuzuli'nin Leyla vü Mecnun Mesnevisinin Dibaçesi ( Manzum dibaçe örneği)