Arama
Tatarların günlük hayattaki tezahürleri: Maniler
Rusya sınırları içinde bulunan Kazan, yer altı kaynakları ve gelişmiş sanayisiyle önemli zenginliklere sahip. Bu zenginliklerin içerisine edebiyat alanı da giriyor. Öyle ki anonim türlerden biri olan maniler, Tatar Türklerinin kültüründe hususi bir mahal teşkil eder. "Qısqa cırlar" yani "kısa şarkılar" olarak anılan maniler, Tatarların sonbahar ve uzun kış gecelerini süsler. Çuha doldurma, kendirden ip yapma, dokuma tezgahı başında kumaş veya halı dokuma ve kaz yolma imecelerinde söylenir. Okurken keyif alacağınız Tatar manilerini sizler için derledik.
"Tereze açıp uklar attım
Pulat başı timerge
Bu hasratlar betiymiken
Keteyme elle gümerge"
"Pencere açıp oklar attım
Saray damı demire.
Bu hasretler biter mi ki
Varır mı yoksa ömüre?"
🔸 Nogay Hanı Yusuf Mirza'nın kızı olan Süyüm Bike, Kazan Hanlığı'na 18 yaşında gelin olarak gelir. Vatan kahramanı kadın, Ruslar tarafından aldığı emirlerle hareket eden Ali Han ile evlendirilir. Fakat hanlığın gerektirdiği sorumlulukları yerine getirmediği için meclis bir karar alır ve Ali Han öldürülür. Daha sonra Kırım'dan gelen ve iyi bir yönetici olan Safa Giray Han ile Süyüm Bike evlenir.
"Bu cıl bugday bigrek ungan
Kiblalarga taba yıgılgan
Hasratındın tükken küz yaşım
Külegede cirde kül bulgan"
"Bu yıl buğday çok olmuş
Kıble yönüne yığılmış.
Hasretinden akan yaşım
Gölge yerde göl olmuş."
🔸 Ülke, Safa Giray ve Süyüm Bike zamanında refah dolu günler yaşasa da ne yazık ki bu durum uzun sürmez. Giray Han'ın zamansız ölümü, Kazan Hanlığını düşman işgaline müsait bir hale getirir. Süyüm Bike'nin oğlu Ötemiş Giray henüz iki yaşındadır. Bu yüzden ülke yönetimi Süyüm Bike'ye kalır. Kadın bir hükümdarın yönetimindeki Kazan Hanlığı'nın kısa süre içinde yıkılacağı öngörülse de, Süyüm Bike ve Kazan ordusu düşmanlara karşı amansızca bir mücadele sergiler ve bu devlet uzun bir süre daha ayakta kalmayı başarır.
"April citse yaz citiy
Erip agıp kar betiy
Bu tünyalar ütey kitey
Tatulıkka ne citiy"
"Nisan gelse ilkyaz gelir
Erir akar kar biter.
Bu dünyalar geçer gider.
Bir dostluğa ne yeter?"
🔸 Halk yönetiminde ve ordunun komuta edilmesinde oldukça başarılı olan Süyüm Bike, diğer devletlerin suikast ve saldırılarına maruz kalır. Halkını koruyabilmek uğruna Tatarların kahraman lideri Han Bike Rusların eline esir düşer.
"Bu ellerden kiterbez?
Küp şeherler üterbez
Sügenlerne tugan ilne
Niçek taşlap kiterbez."
"Biz bu ellerden gideriz
Çok şehirler geçeriz.
Ahbapları, ana yurdu
Nasıl bırakıp gideriz."
🔸 Süyüm Bike, esir olmadan önce Han Camii'ni inşa ettirir. Vefat etmeden evvel içerisinde sık sık ibadet eder. Düşmanların durmak bilmez saldırıları ve yıkımlarına rağmen ayakta kalan Han Camii minaresine Süyüm Bike'nin adı verilir ve bir kuleye tebdil edilir. Süyüm Bike Kulesi Tataristan ve Kazan şehrinin bir simgesi haline gelir.
"İşek aldın kızıl buday
Kügerçenler çüplesen
Kimge süylim kemge cılım
Kemler süzem cüklesen"
"Avlun kızıl buğday
Güvercinler bir bir yesin.
Kime söyleyeyim kime ağlayayım?
Kimler sözümü dinlesin?"
🔸 Tatar edebiyatının ve şiir ekolünün önemli isimlerinden birisi genç yaşta vefat eden Abdullah Tugay'dır. Tataristan ulusal marşı başta olmak üzere pek çok esere imza atan büyük şair, gerisinde 5 cilt halinde yayımlanacak bir ilmi yekûn bırakır. Tatar halkının ulusal marşları gibi gördüğü "Ana dil" şiiri ise dillerden düşmez. Her yıl ona ithafen "Abdullah Tukay Şiir Bayramı" başkent Kazan'da yapılır ve önemli şair ve yazarlara ödüller verilir.
Bir lügat savaşçısı: Şemseddin Sami'nin dil hakkında görüşleri