Arama
Tatarların günlük hayattaki tezahürleri: Maniler
Rusya sınırları içinde bulunan Kazan, yer altı kaynakları ve gelişmiş sanayisiyle önemli zenginliklere sahip. Bu zenginliklerin içerisine edebiyat alanı da giriyor. Öyle ki anonim türlerden biri olan maniler, Tatar Türklerinin kültüründe hususi bir mahal teşkil eder. "Qısqa cırlar" yani "kısa şarkılar" olarak anılan maniler, Tatarların sonbahar ve uzun kış gecelerini süsler. Çuha doldurma, kendirden ip yapma, dokuma tezgahı başında kumaş veya halı dokuma ve kaz yolma imecelerinde söylenir. Okurken keyif alacağınız Tatar manilerini sizler için derledik.
"Barada turgaç yul berlen
Yulgınayem kitken kul berlen
İssezde yeget tügülidem
İsem betken uy berlen"
"Vardıkça yol ile
Yolum gitti el ile.
Akılsız yiğit de değildim
Aklım bitti fikirle."
🔸 Geçen yüzyılın ortalarına kadar yazı dili olarak Çağatayca kullanan Tatarlar, 19. yüzyıl sonlarında kendi diyalektleri olan Kazan Tatarcasını kullanmaya başlamışlardır. Böylece bugünkü Kazan Tatarcasının temeli atılır. 1927'ye kadar Arap alfabesiyle yazılan Tatarca, 1927-1939 yılları arasında Latin alfabesiyle yazılır, 1939'da yerini Kiril alfabesine bırakır.
"Asılda güller ay açılsın
İzbalarga isler saçılsın
Cırlasanda cırla munlı itep
Tınlagannın künle açılsın"
"Güzel de güller,hey, açılsın
Evlere kokular saçılsın.
Türkü söylesen de söyle hüzünlü
Dinleyenin gönlü açılsın."
🔸 Tatar Cumhuriyeti'nde Kiril alfabesinden Latin alfabesine geçiş denemeleri sık sık yapılsa da bu girişimler başarıya ulaşmaz.
"Kuyaş çıgıy eylenep
Alma agaçga beylenep
Rezek bulsa kaytırbız
Kuyaş kebek eylenep"
"Güneş çıkar dolanıp
Elma ağacına bağlanıp.
Rızık varsa döneriz
Güneş gibi dolanıp."
🔹🔹🔹
Tatarların ilk kadın hanı Süyüm Bike'nin şu satırları, Tatar Hanlığı'nın geçirmiş olduğu istiklal mücadelesini özetler niteliktedir:
"Dertli Kazan, kanlı şehir! Mahzun ve mukadder ülke…
Başından tacın düştü, hansız kaldın. Efendilikten indin, köle oldun. Artık şöhretin bitti, şanın kalmadı. Artık sana padişahların ziyafetlerini, hanların düğün ve bayramlarını seyretmek nerede? Nehirlerinde su yerine bal akıttın. Artık bal yerine gözyaşları akıyor. Ulu ve bedbaht ülke, mukaddes şehir! Seni büyüklerinin hırs ve menfaat severlikleri ve bu yüzden çıkan parti kavgaları mahvetti. Saltanat elinden gitti…"
"Tereze açıp uklar attım
Pulat başı timerge
Bu hasratlar betiymiken
Keteyme elle gümerge"
"Pencere açıp oklar attım
Saray damı demire.
Bu hasretler biter mi ki
Varır mı yoksa ömüre?"
🔸 Nogay Hanı Yusuf Mirza'nın kızı olan Süyüm Bike, Kazan Hanlığı'na 18 yaşında gelin olarak gelir. Vatan kahramanı kadın, Ruslar tarafından aldığı emirlerle hareket eden Ali Han ile evlendirilir. Fakat hanlığın gerektirdiği sorumlulukları yerine getirmediği için meclis bir karar alır ve Ali Han öldürülür. Daha sonra Kırım'dan gelen ve iyi bir yönetici olan Safa Giray Han ile Süyüm Bike evlenir.
"Bu cıl bugday bigrek ungan
Kiblalarga taba yıgılgan
Hasratındın tükken küz yaşım
Külegede cirde kül bulgan"
"Bu yıl buğday çok olmuş
Kıble yönüne yığılmış.
Hasretinden akan yaşım
Gölge yerde göl olmuş."
🔸 Ülke, Safa Giray ve Süyüm Bike zamanında refah dolu günler yaşasa da ne yazık ki bu durum uzun sürmez. Giray Han'ın zamansız ölümü, Kazan Hanlığını düşman işgaline müsait bir hale getirir. Süyüm Bike'nin oğlu Ötemiş Giray henüz iki yaşındadır. Bu yüzden ülke yönetimi Süyüm Bike'ye kalır. Kadın bir hükümdarın yönetimindeki Kazan Hanlığı'nın kısa süre içinde yıkılacağı öngörülse de, Süyüm Bike ve Kazan ordusu düşmanlara karşı amansızca bir mücadele sergiler ve bu devlet uzun bir süre daha ayakta kalmayı başarır.