Arama
Türk edebiyatında önemli bir motif: Kerbela
Kerbela, İslam tarihinin en acı hadiselerinden biridir. Yüzyıllar boyu Müslümanların kalbinde kanayan bir yara, sönmeyen bir ateş, hiç dinmeyen bir acıdır. Peygamberimizin torunu Hz. Hüseyin'in 72 yakını ile birlikte haince şehit edilmesi, Arap, Fars ve Türk kültürünün hakim olduğu İslam dünyasında pek çok eserle dile getirilmiştir. Türk edebiyatında Hz. Hüseyin ve Kerbela hadisesi önemli bir motif olarak yer alır. Fuzuli, Şah Hatayi, Necip Fazıl ve Turgut Uyar gibi pek çok isim Kerbela olayını kaleme almıştır.
Türk muhayyilesinde Kerbelâ, Hz. Hüseyin'le ailesinin ve yakınlarının topluca şehit edildiği bir yerin adı olmanın dışında bu kötü hadiseyi ihtiva eden, pek çok şair ve edip tarafından "vak'a-i dilsûz-i Kerbelâ, haber-i Kerbelâ" gibi adlarla da anılan acıklı bir konunun adıdır.
Hz. Hüseyin'in başsız bedeninin gömüldüğü, türbesinin yapıldığı ve ardından suya kavuşturulup çöl ortasında güzel bir vahaya dönüştürüldüğü Kerbelâ, Osmanlı tarihi boyunca Türk hacılarının uğrak yeri oldu ve Türk tasavvuf kültürünü derinden etkiledi.
Mezhep farkı gözetilmeden bütün Müslümanlarca rağbet edilerek bir nevi kutsallık kazanan Kerbelâ hakkında gitgide özel bir ziyaret kültürü oluştu. Özellikle Şiî müelliflerce "Fazlü ziyârâti'l-Hüseyin" gibi kitaplar, "Hz. Hüseyin Ziyaretnâmesi" gibi tercüman ve gülbankler yazılması geleneği teşekkül etti, "Kâmilü'z-ziyârât" gibi eserlere konu olan ziyaret adabı gelişti.
Halk kültürü ve folklor açısından da zenginleşen Kerbelâ edebiyatta adı sıkça anılan bir yer haline geldi. Ayrıca Arap, Fars ve Türk kültürünün hâkim olduğu İslam dünyasında Sünnî çevreler yanında diğer zümrevî anlayışlara sahip şair ve yazarlar için bir ilham kaynağı oldu.
Kerbelâ hadisesinin meydana geldiği asırdan itibaren Hz. Hüseyin'in hayatı efsanevi ve menkıbevi bir hüviyet kazandı.
Özellikle Şiî müelliflerin mezhebi gayretleriyle abartılarak anlatılan şehadetinin hikâyesi yüzyıllarca yazılarak okundu, anlatıldı ve dinlendi; ismi etrafında yeni birtakım inançlar gelişip yayıldı.
Kerbelâ Türk edebiyatının da en çok ilgilendiği konular arasında yer aldı, müstakil mersiyeler dışında mecaz ve teşbihlerin konuları arasına girdi.
Genel olarak dinî-tasavvufî Türk edebiyatında, özellikle de Alevîlik-Bektaşîlik gibi zümre edebiyatlarıyla divan, halk ve âşık edebiyatında Kerbelâ hadisesiyle ilgili olarak müstakil eserler, mersiye ve manzumeler telif edildi.
Ayrıca başta divan şairleri olmak üzere konuya eğilen sanatkârların, halk âşıklarının his ve hayal dünyalarının ortaya konmasında Kerbelâ adı önemli bir mazmuna dönüştü. Türk edebiyatında Kerbelâ olayını ele alan lirik eserlerin pek çoğu manzum olmakla birlikte manzum-mensur karışık ve sadece mensur eserler de kaleme alındı.
Bunlardan mesnevi, kaside, gazel, terciibend, terkibibend, rubâî, tuyuğ, ilâhi, koşma gibi aruzla yazılanlarda "fâilâtün fâilâtün fâilün" gibi halk zihninde yerleşmiş vezinlerin kullanıldığı görülür.