Arama
Türk kültüründe menakıbnameler
Fetihlerle beraber İslamiyet, bilinen tüm kıtalara yayılarak büyük bir coğrafyada egemen olmuştur. Bu egemenlik ile beraber kitleler İslam dinini benimsemişler. Bu etkileşim neticesinde milletlerin kültürü İslam ile harmanlanmıştır. Bu harmanlanma sonucu ortaya çıkan edebi türlerden biri de menakıbnamelerdir. Menakıbnameler dinin kendisine değil ahlaka yönlendiren metinlerdir. Bu husustan dolayı tarihin her döneminde menakıbnameler eleştiriye uğramıştır. Meselenin hikâyeleştirilmesi normal olarak görülmekle beraber içerisine eklenen bazı uç görüşler hakikat ile uyuşmamaktadır.
📌Menakıbnameler, *manzum ve *nesir olarak iki türlü kaleme alınmışlardır. Sözlü olarak başlayan bu kültürün XIII. asırda yazılmaya başlanmasıyla beraber yeni bir süreç başlamış, kaleme alınan menakıbnameler halk arasında yüksek sesle bir ders gibi okunur olmuştur.
📌 Bektaşi tarikatında kaleme alınan menakıbnamelere ise vilayetname adı verilmiştir. Aynı türün bir alt metni olan vilayetnameler sadece Bektaşilere hastır. Başka bir tarikatta yahut oluşumda vilayetname görmek mümkün değildir.
(x)Manzum:
Belli bir ölçü ve uyağa uyarak yazılan metin sanatı.
(x)Nesir:
Düzyazı metin sanatı.
📌Türk edebiyatı sözlü kültüre dayanmaktadır. Zamanla Müslüman olan Türkler de sözlü kültür geleneklerinden hemen vazgeçememişlerdir. İlmin yayılması ve halkın İslam ile alakalı bilgiler öğrenmek istemesi gibi sebeplerle birçok yeni edebi tür ortaya çıkmıştır. Menakıbnameler de bu türlerden biridir ve halkta karşılık bulmuşlardır.
📌 Menakıbnameler, zamanla unutulan güzel hasletleri hatırlamak vaaz ders alma, nasihat, davet maksadıyla okutulur. İnsanları anlatılan hikâyedeki insanlar gibi olmaya çağırır.
📌 Eserler aynı zamanda metinlerden herkes kendi payına düşeni alsın, hayatlarına uyarlasın diye ibret sebebiyle de okutulmuştur.
(X) Bilgi Notu:
Eskiden insanlar bulundukları şehre yeni gelen yahut bir yere çıkarak elindekileri okuyan insanlardan muhtelif konularda bilgi edinirlerdi.
📌 Bir dönem Müslümanlığı araştırıp öğrenmek isteyenlerin kaynaklarından biri de menkıbelerdi. Çünkü Efendimiz (sav)'in de belirttiği gibi "din nasihattir". (Müslim, İman,95)
📌 Âlimler, abidler ve zahidler asırlar boyunca nasihat, vaaz üzerinden insanları irşad etmişlerdir. Menakıbnameler de bir irşad biçimi olarak edebiyatımızda yerini almıştır.
(x) Zahid:
Hak dışında her şeyi terk etme yolunda olan derviş.
📌 Menakıbnameler dinin kendisine değil ahlaka yönlendiren metinlerdir. Bu husustan dolayı tarihin her döneminde menakıbnameler eleştiriye uğramıştır.
📌 Meselenin hikâyeleştirilmesi normal olarak görülmekle beraber içerisine eklenen bazı uç görüşler hakikat ile uyuşmamaktadır.
📌 Hemen her İslami eserde olduğu gibi menakıbnameler de evvela besmele, hamdele ve salvele ile başlar. Sonra müellif menakıbı kimin adına yazıyorsa o kişiden bahseder ve kendisini o zata nispet eder.
📌 Bu menakıbnameler için kadim bir usuldür. Müeelif eserin devamında ise zatın seyahatlerinden bahsederek olayları örnekler üzerinden açıklama yoluna gider. Menakıbnameler yazarın eseri atfettiği kişiye dua etmesi ile hitama erer.
(X) Bilgi Notu:
Menakıbnamelerde adı geçen Otman, Geyikli Baba gibi isimler halk tarafından bu zatlara verilen sıfatlardır.
📌 Menakıbnameler aynı zamanda yazıldıkları devre ışık tutmaktadır. Eserlerden kaynaklarda bulunmayan devrin ekonomik, sosyal, kültürel durumu hakkında da bilgi ediniyoruz.
📌 Sosyal tarih anlamında bu muhteva çok kıymetlidir. Çünkü tarih yazıcılığı olay ve zaman odaklıdır. Lakin sosyal tarih insanı ve etkilerini merkeze alarak bize bir dönemin tüm özelliklerini verebilir.
📌Eğer "Menakibu'l Arifin" olmasaydı bizler Mevlana'nın Selçuklu ve Moğollarla olan münasebetlerini bilemeyecek o zorlu dönemde dervişlerin nasıl yaşadıkları, Konya'nın uğradığı maddi ve manevi tahribatın boyutlarını bu kadar net bilemeyecektik. Edebi olarak ise dönemdeki hâkim dili, lehçeyi ve edebi anlayışı rahatça metinlerden anlayabilmekteyiz.
(X) Bilgi Notu:
Birçok araştırmacı ulaşamadıkları dönemsel bilgilere menakıbname gibi türler üzerinden ulaşmıştır.