Arama
Türk kültürüyle harmanlanan Balkan edebiyatı
Türklerin bölgeye adımını atmasından itibaren Balkan edebiyatı şekillenmeye başladı. İki kültür arasındaki etki ve sentez Osmanlı'dan eski tarihlere uzansa da asıl etkileşim büyük oranda 14. yüzyıldan itibaren kendisini gösterdi. Osmanlı Devleti beş asır boyunca Balkanlarda hüküm sürdü, bu müddet boyunca Türk kültür ve sanatı, gelenek ve görenekleri, edebiyatı bölgenin ayrılmaz unsurları haline geldi. Üsküp, Selanik, Saraybosna, Prizren, Priştine, Sofya, Belgrad, Filibe, Manastır, Vardar Yenicesi gibi şehirler kültürümüzü besleyip büyüten bir merkez haline geldi. Peki, Birinci Dünya Savaşı sonrasında değişen neydi? Siyasi ve ideolojik sebepler, Balkan edebiyatını nasıl etkiledi?
Balkanlarda yetişen şairlerin şiirlerinden örnekler
"Vücud-ı zâruma ıydım gamum nihân ederek
Bulam mı çâre aceb derdümi ayân ederekUnutduram gibi dünyaya vaka-i Nuh'u
Bu hâlet-ile gözüm yaşını revân ederek"Nergisi
"Beni hecr odına yaktın cihân-sûz oldı âhım âh
Benim dûd-ı siyâhımdan siyeh-rûz oldı mâhım âh"Rızâyî
📌Baki, Varnalı bir tüccarın oğlu iken eğitim için İstanbul'a gelerek Akkirmânî Mehmed Efendi'nin halkasına dâhil olmuş, zamanla yükselerek İzmir kadılığına kadar gelmişti.
"Hattım hisabın bil dedin gavgalara saldın beni
Zülfüm hayalin kıl dedin sevdalara saldın beniGeh ebr veş giryan edip geh bad veş püyan edip
Mecnun-ı sergerdan edip sahralara saldın beni"Baki
➡ Uzun yıllar süren Osmanlı etkisi 19. yüzyılda Balkanlarda yavaş yavaş tesirini yitirmeye başladı. Avrupa ülkelerinin kışkırtması, milliyetçilik akımları, birtakım siyasi çıkarlar; Balkanlarda yeni bir arayışın doğmasına sebep oldu.
➡ Birinci Dünya Savaşı'nın ideolojik ortamı Balkan edebiyatına da tesir etti. Balkanlardaki Türkler bir yandan geleneksel edebiyattan etkilenirken diğer yandan da Tanzimat edebiyatına karşı bir yakınlık duyuyorlardı.
➡ Osmanlı Devleti'nin bölgedeki gücünün yavaş yavaş azalması edebiyata da yansıdı. Bu yöndeki edebi çalışmalar bir süre durdu. Fakat bu dönemde öyle bir isim yer alıyordu ki bütün bir Balkan edebiyatının zenginliğini tek başına omuzlayacak nitelikteydi.
➡ İlk şiirlerini ömrü boyunca özlem duyacağı Üsküp'te kaleme alan Yahya Kemal, Balkan edebiyatının baş tacı edilecek şairlerinden biriydi.
Üsküplü olan Yahya Kemâl, olan Üsküp'ü "Fatih devrinin ruhani bir mezarlığına" benzetir. Burada asırlarca devam eden Türk-İslam senteziyle şekillenmiş şehre bir kimlik vermeye çalışır.
Kaybolan Şehir
Üsküp ki Yıldırım Bayazıd Han diyârıdır
Evlâd-ı Fâtihân'a onun yâdigârıdır.Firûze kubbelerle bizim şehrimizdi o;
Yalnız bizimdi, çehre ve rûhiyle biz'di o.Üsküp ki Şar-dağ'ında devâmıydı Bursa'nın
Bir lâle bahçesiydi dökülmüş temiz kanın.Üç şanlı harbin arş'a asılmış silâhları
Parlardı yaşlı gözlere bayram sabahları.Ben girmeden hayatı şafaklandıran çağa,
Bir sonbaharda annemi gömdük o toprağa.İsâ Bey'in fetihte açılmış mezarlığı
Hulyâma âhiret gibi nakşetti varlığı.Vaktiyle öz vatanda bizimken, bugün niçin
Üsküp bizim değil? Bunu duydum için için.Kalbimde bir hayâli kalıp kaybolan şehir!
Ayrılmanın bıraktığı hicran derindedir!
➡ Osmanlı'nın Balkan hakimiyetinin sona ermesinin ardından Anadolu Türk edebiyatıyla olan bağlantı da zayıfladı ve Balkan edebiyatçıları yönünü büyük oranda Batı'ya çevirdi.
➡ Osmanlı sonrasında bölgede yaşamaya devam eden Balkan Türkleri, bağlı bulundukları toprakların hakim ideolojik ve estetik havasından da etkilendi. Çağdaş Türk Edebiyatı, İkinci Dünya Savaşı sonrasında kendi sesini bularak şekillenmeye başladı.