Arama
Üç ayların edebiyatımıza yansıması
İslam dünyasına her yıl manevi iklimler getiren ve Ramazan ile sonlanan mübarek üç aylar, asırlarca Müslümanların hayatında önemli bir yer tuttu. Yalnızca dini hayatımızda değil, sosyal hayatımızda da ayrı bir değeri vardı. Osmanlı döneminde yaşayan şairler, bu mübarek aylarda yer alan kandiller ve özel gecelerin manevi atmosferini şiirlerine taşıdı. Bu şiirler kimi zaman bestelenerek kandillerde okundu kimi zamansa müstakil eserlerde yer aldı. Hz. Peygamber'in (sav) Mirac hadisesini konu alan Miraciyyeler bunlardan yalnızca biriydi. Gelin Miraç Kandili'ni yaşadığımız bu mübarek günde, üç ayların edebiyatımıza nasıl yansıdığına bakalım…
📌 Anadolu sahasındaki ilk müstakil Mi'râciyye, 15. yüzyılın başında divan edebiyatının kurucularından Ahmedî tarafından kaleme alınmıştır. Tahkik-i Mi'râc-ı Resûl başlığını taşıyan eser, 497 beyittir.
📌15. yüzyıldan sonra edebiyatımızda daha fazla rağbet gören miraciyyelerin 16. ve 17. yüzyıllarda hemen hemen her şairinin divanında bir bölüm olarak yer aldığını görüyoruz.
Mİ'RÂCÜ'N-NEBÎ ALEYHİ'S-SALATİ VE'S-SELLEM
"Hak ta'âlâ bir tecellî kıldı tâ
Mustafâ her hâle olsun âşinâ
Eyledi Cibril'e ferman o zaman
Git didi mahbûbumu al gel hemân
Hayy iken Idrıs ile isâ gibi
Âlem-i ulvîyi görsün ol Nebî
Arş u Firdevs'i temâşâ eylesin
Sonra gitsin halka bir bir söylesin
Geldi Cebrail didi ol Hazret'e
Yâ Muhammed müjde bu nev-devlete
Öyle bir devlet ki ey nûr-ı Hüdâ
Virmemiş bir kimseye asla Hudâ
Şâdumân ol ey Resûl-ı muhterem
Arş'ına da'vet ider Rabbü'l-Enâm
İstiyor vâkıf kıla esrarına
İlmin irsin hem Behişt ü Nâr'ına
Olmaya kavlinde tâ zann u gümân
Sıhhat üzre kıtasın halka beyân
Gel gidelim Hazret'e yâ Mustafâ
Muntazırdır anda ashâb-ı safâ
İşte Cennet'den getirdim bir Burak
Kim ezelden vardır anda iştiyak
Nayi Osman Dede
↪ Miracü'n-Nebi, Nayi Osman Dede tarafından Mirac kandillerinde okunmak üzere yazılıp bestelenmiştir. Şiir, miraciyye türünün en tanınmış örneğidir.
📌 Şaban ayının 14. ya da 15. gecesinde yaşanan Berat gecesine Leyle-i Berat ismi de verilir.
Berat gecesinin önemi nedir?
📌 Berat gecesi, Kuran-ı Kerim'in Levh-i Mahfuz'dan dünya semasına toptan indirildiği gecedir. Buna inzal denir. Kadir gecesinde ise Peygambere ilk kez ve parça parça indirilmeye başlanmıştır. Buna da tenzil denir. Berat gecesi böyle bir anlama da haizdir.
📌 Bir hadis-i şerifinde Peygamber Efendimiz (sav) Berat gecesinin önemi ile ilgili: "Şaban ayının on beşinci gecesi olduğu zaman, gecesinde ibadete kalkın. Ve o gecenin gündüzünde (şaban ayının on dördüncü günü) oruç tutunuz. Çünkü o gece güneş batınca Allah Teâlâ o andan fecir oluncaya kadar: 'Benden mağfiret dileyen yok mu, onu mağfiret edeyim. Benden rızık isteyen yok mu, onu rızıklandırayım. (Bir belâ ile) müptelâ olan yok mu, ona kurtuluş vereyim' buyurur." (Ibn Mâce) demiştir.
📌 Berat gecesinde amel defterleri yazıldığı için gecenin önemi ve fazileti büyüktür. O yıl içinde doğacak ve ölecek olanlar ile rızıklar; Berat Kandili gecesinde amel defterine işlenir.
↪ Müslümanlar için çok önemli bir gece olan Berat, divan şiirine de metaforik anlamlarıyla yansıdı. Klasik edebiyatın geniş anlam dünyasına göre aşığın sevgilisine kavuşması Berat gecesidir.
"Zat ileyem sıfat ile Kadr Berat ile
Gül-şekerem nebat ile beste dehana sığmazam"
Nesimi
↪ Sıfat ve Zât ile birlikteyim. Kadir ve Berat gecesi ile beraberim. Şeker kamışıyla birlikte gül tatlısıyım. Bu yüzden kapalı ağızlara da sığmam.
"Ol gece meğer Kadr u Berat idi mukarrer
Çekti kamer-i çerh ana tuğra-yı mutalla"
Taşlıcalı Yahya
↪ O gece galiba saygı değer Kadir ve Berat gecesiydi. Çünkü felek dolunaya yıldızlı bir tuğra çekti.
📌 Kameri ayların sonuncusu olan Ramazan'da insanlığa hidayet rehberi Kur'an-ı Kerim indirilmiş, hem nefsi terbiyemizi sağlayan hem de birlik ve beraberliğimizi kuvvetlendiren oruç ibadeti farz kılınmıştır.
"On bir ayın sultanı" olarak adlandırılan Ramazan, Osmanlı kültürel hayatında da önemli bir yere sahipti. Hatta öyle ki Ramazan ile ilgili yazılan şiirler ayrı bir edebiyat türü oluşturacak mahiyetteydi.
↪ Ramazaniyyeler, divan şiirinde Ramazan'ı konu edinen manzumelere verilen isimdir. Kültürel ve toplumsal hayatımıza bir canlılık kazandırılan Ramazan ayında padişahlara kasideler sunulur, her türlü geleneğin yer aldığı ramazaniyye şiirleri çok yaygındı.
↪ Öncesinde kasideler içerisinde yer alan Ramazaniyyeler 17. yüzyıldan itibaren müstakil bir tür haline geldi. Ramazaniyye konulu on üç kaside yazan Enderunlu Fazıl, tür üzerine en fazla şiir kaleme alan şairdi.
📌 Ramazaniyye yazan diğer şairler arasında Sâbit, Nazîm, Edirneli Kâmî, Nedîm, Koca Râgıb Paşa, Şeyh Galib, Enderunlu Vâsıf, Sünbülzâde Vehbî yer alır. Koca Ragıb Paşa'nın yazdığı ramazaniye, beytin son kelimesinden dolayı iftariye olarak anılır. Ragıb Paşa'nın şiiri, iftariye türündeki tek örnektir.
"Âşıklara eydin salâ
Oruç ayı geldi yine
Rahmet denizi cûş edip
Âlemlere doldu yine
Kurân'da Allah öğdüğü
Cümle nebîler sevdiği
Ümmete Allah verdiği
Oruç ayı geldi yine"
Şeyh Üftâde
"Pâs-bân virdi kudûmiyle cevâb eyleyene
Ramazân geldi mi âyâ diyerek istifhâm
Çeşm-i Zerkâ-i Yemâme'yle mi bakdı bilmem
Nazar-ı şâhide ahsente zihî dikkat-i tâm
Bilemem ben de ki şâhidde mi takvîmde mi
Hele bir kizb var ortada budur sıdk-ı kelâm"
Nedim
"Ol mâh-ı mu'azzam ki bu mâh içre şeyâtîn
Mü'minler içün beste-i zencîr-girândır
Şeytân ki berî oldı müsilmâna ezadan
İdlâl idecek şimdi hemân nev'-i bütândır"
Enderunlu Fâzıl
Sultan Ahmed Han ramazan için şu kasideyi yazmıştır:
Merhabâ merhabâ meh-i Ramazân
Merhabâ halka rahmet-i Rahmân
Merhabâ verdi âleme ziynet
Merhabâ ey müzeyyen-i devrân
Gülşen-i mahfel içre medhin okur
Merhabâ deyü cümle hoş elhân
Rahmet oldu Muhammed ümmetine
Merhabâ ey refîk-i ehl-i cihân
Edeli Bahtî vasfını teşbih
Eyleyüpdür ana 'atâ Sübhan
Bahti (I. Ahmed)