Arama
Orhan Veli ve arkadaşları edebiyatta neyi yıkmak istedi?
Orhan Veli ve arkadaşları Melih Cevdet Anday ile Oktay Rıfat, radikal çıkışlarıyla 1941 yılında yayımladıkları "Garip" isimli ortak kitabın ardından Türk edebiyatında büyük etki uyandırdılar. Geçmişten günümüze halen etkileri süren bu edebi hareketin içeriği nedir, oluşum süreci nasıl gerçekleşti, Garipçiler olarak adlandırılan bu güruh, Türk edebiyatında neyi yıkmak ve yeniden yapılandırmak istedi? Tüm bu soruların cevabını ve daha fazlasını siz Fikriyat okurları için inceledik.
Orhan Veli 1938'de İnsan dergisinde Kitabe-i Seng-i Mezar şiirini yayınladıktan sonra edebiyat ve sanat çevresinde büyük tepkiler topladı. Bu şiiri dönemin sanatçılarından beğenenlerin yanında eleştirenler de oldu.
"Hiçbir şeyden çekmedi dünyada
Nasırdan çektiği kadar;
Hatta çirkin yaratıldığından bile
O kadar müteessir değildi;
Kundurası vurmadığı zamanlarda
Anmazdı ama Allah'ın adını,
Günahkâr da sayılmazdı.
Yazık oldu Süleyman Efendi'ye."
Orhan Veli'nin yazdığı bu şiir özellikle karikatür dergilerinde alaylı bir şekilde konu edinildi. Orhan Okay, Poetika Dersleri isimli çalışmasında Bir Günün Sonunda Arzu şiiri ile ağır eleştiriler ve alaya maruz kalan Ahmet Haşim ile Orhan Veli'nin "aynı kaderi paylaştığını" dile getirir.
Orhan Veli edebiyattaki yenilik ile ilgili düşüncelerini apaçık bir şekilde ortaya koymadan evvel Kitabe-i Seng-i Mezarla adeta okuyuculara bir ön izleme sunmuş gibiydi. Zira Orhan Veli Kitabe-i Seng-i Mezar şiirinden sonra 1939 Aralık ile 1940 Ocak ayları arasında Varlık dergisinde "Şiire Dair" üst bağlığıyla "Garip", "Ahenk ve Tasvir", "Taklit", "Şairane" olmak üzere dört makale yayımladı.
Söz konusu bu dört makale, Orhan Veli tarafından tek bir metin haline getirilip bu hareketin bir bildirgesi olarak Garip kitabının ön sözünde sunulmak üzere hazırlandı.
Yeni şiir anlayışıyla şiirler yazan Orhan Veli, Melih Cevdet ve Oktay Rıfat ortak bir kitap çıkarmaya karar verirler. 17 Mayıs 1941 yılında Cahit Yamaç'ın tavsiyesiyle Garip adlı şiir kitabını çıkarırlar. Garip kitabında Orhan Veli'nin yirmi dört, Oktay Rıfat'ın yirmi bir ,bu iki şairin ortaklaşa kaleme aldıkları iki , Melih Cevdet'in ise on altı şiiri bulunur. Kitabın ön kapağında yalnızca Orhan Veli'nin ismi yazılıyken iç kapakta Melih Cevdet ve Oktay Rıfat'ın ismi vardır.
Garip adlı eserin en dikkat çekici noktalarından biri ön sözüdür. Var olan edebiyat geleneğini yıkmak üzere kurulmuş Garip önsözü, edebiyat tarihinde kırılma noktalarından biri sayılabilecek yazılardandı. Garip önsözü Orhan Veli'nin Varlık dergisinde "Şiire Dair" üst başlığıyla yayımlanan dört makalesinin ufak tefek değişikliklerle teşekkül ederek hareketin manifestosu olma özelliğini taşıdı.
Garip önsözündeki düşünceler Orhan Veliye' aittir. Yasemin Mumcu Ay'ın Türk Şiirinde Garip Hareketi çalışmasında ifade ettiğine göre, Melih Cevdet özellikle bu önsözdeki düşüncelerin bir kısmına katılmadığı için üçlü arasında bazı görüş ayrılıkları meydana gelmişti.
Orhan Okay, Poetika Dersleri çalışmasında Orhan Veli'nin Garip ön sözünde ortaya koyduğu şiir anlayışından hareketle bu metni; "pozitivist fakat negatif bir poetika" olarak tanımladı. Zira Orhan Veli, şiirin nasıl olması gerektiğinden değil, nasıl olmaması gerektiği üzerinden bir şiir anlayışı inşa etmeye çalıştı.
Garip ön sözüne göre şiir
Garip önsözü şiirle ilgili çeşitli bahisleri konu alan 9 bölümden oluşur. Birinci bölümün ilk cümlesi "Şiir, yani söz söyleme sanatı, geçmiş asırlar içinde birçok değişikliklere uğramış: en sonunda da bugünkü noktaya gelmiştir." Orhan Veli ilk etapta şiirin tanımını yapmakla başlayarak ardından en çok üzerinde durduğu nokta olan, şiirde tabiîlik yani doğallık üzerinde durdu. Tabiîleşme arzusuyla yazılan şiirlerin ise "garip" karşılandığını dile getirdi.