Arama
İslam mimarisi nedir?
Müslümanların medeniyet tecrübesi içinde ortaya koydukları mimari gelenek "İslam mimarisi" olarak isimlendirilir. Peygamber Efendimizin (SAV) döneminden itibaren kendine özgü yönleriyle gelişerek İslam'ın ruhunda bulunan değerlerin yeni bir yön ve kimlik kazanmasını sağlamıştır. Peki, sık sık ismini duyduğumuz bu kavram, tam anlamıyla neyi ifade eder, İslam mimarisi nedir?
🔸 İslam'da insana verilen "her şeyi kendi yerine koyma" sorumluluğu, tevhid bağlamında yapılara ve yapıların en temel öznesi insanlara etki edecek bir nitelikte değerlendirildi.
🔸 Böylece 'İslam mimarisi nedir?' sorusunun cevabı tevhidin maddede mana bulması, ekvani coğrafyada tecessüm etmesi olarak tanımlanabildi.
🔸 Yapıları inşa eden en temel esas taşlar, tuğlalar değil, çağrıştırdığı ifadelerdir. İslam medeniyetinde inşa edilen eserlerin de kelam olmaksızın cevap vereceği soru şuydu: 'Bir yapı nasıl ve ne suretle Allah'ı hatırlatır?'
🔸 İslam alimlerinin ve ilminin bu soruya cevabı elbette çeşitli farklılıklar barındırdı. Kimi sadeliğe, kimi bu yüce dinin merkezinde yer alan tevhid esasına, kimi ise camiyyetine odaklandı. Bu sayede İslam coğrafyasında onlarca farklı stil ve formda, aynı manayı ifade eden eserler meydana geldi.
🔸 İslam mimarisini şekillendiren en temel unsurlar arasında ayet-i kerimelerin ifade ettiği esaslar vardır. Yüce kitabımızda sıklıkla vurgulanan tevhid (birlik) mimariye de yansımış olup bütün varlık düzeylerine ait problemlerin bütünlüğünü kapsar ve cevaplandırır.
"Allah'ın mescidlerini, yalnızca Allah'a ve ahiret gününe iman eden, namazı dosdoğru kılan, zekâtı veren ve Allah'tan başkasından korkmayanlar imar edebilirler. İşte, hidayete erenlerden oldukları umulanlar bunlardır."
(Tevbe 9/18)
Tevbe Suresi 18. ayet-i kerime tefsiri:
"Burada "imar etme" ile mescidlerin maddî anlamdaki imarının yani inşası, onarımı ve bakımının mı yoksa mânevî yönden ayakta tutulması için gerekli işlerin yapılmasının mı kastedildiği üzerinde durulmuştur. Âyet her iki mânaya açık durmakla beraber, mescidlere gereken ilgiyi gösterme, Resûlullah'ın uygulamaları ışığında caminin fonksiyonlarını belirleyip bunları canlı tutma, özellikle Allah'a kulluk ve İslâm kardeşliğinin pekiştirilmesi amacına dönük faaliyetlerle mescidleri ihya etme anlamı daha güçlü bulunmuştur. Cami inşası faaliyetlerinde nicelik ve nitelik yönlerinden birtakım aşırılıkların bulunduğu bir gerçektir. Fakat bu konu değerlendirilirken basit mukayeseler yapılarak dindar insanların Allah'a kulluk edilen mekânlara ihtimam gösterme duyguları rencide edilmemelidir. Unutulmamalıdır ki, Resûlullah zamanındaki sadelik sadece mescidlere özgü bir özellik değildir. Sosyal ve iktisadî şartların değişmesiyle kişisel yaşantılarında refah düzeyini yükselten, kendi meskenleri ve diğer sosyal faaliyet mekânları için büyük harcamalar yapan Müslümanların mâbedlerini eski sadelik ve basitliği içinde korumaları beklenemezdi. Kaldı ki cami ve mescidlerin ibadetin yanı sıra eğitim ve benzeri alanlarla ilgili önemli fonksiyonları da vardı."
🔸 İslam mimarisi maddi, sosyolojik, psikolojik ve akli problemlerle ilgili spesifik tutum ve uygun değerlendirme sistemlerine sahipti. Tarih boyunca, medeniyetimizin değişik bölgelerinde nesiller çevresini temel İslami ilkelere göre biçimlendirmeye çalıştı ve çok sayıda mimari eser vücuda getirildi.
🔸 Sonuç olarak, İslam'ın kültürel ve sanatsal başarılarına kıyasla İslam kozmolojisinin ve inanç sisteminin dışındaki her türlü tarihselcilik tek taraflı kalmaya mahkum oldu.
🔸 İslam mimarisinin dışındaki sanat formları, mimarinin genetik temellerini anlayıp tanımlamak yeteneğinden yoksundu. Bundan dolayı da tarihte bir nokta olarak kaldılar.
🔸 İslam inancının mimari tasarıma yön verecek otoriteye dönüşmesiyle birlikte hem bölgelerin eski mimarisinden hem de çağdaşı olan diğer kültürlerden ayrılmaya başladı.
🔸 Üslubun şekil kazanma sürecinde yapılardaki kütle kompozisyonu, mekanların yerleşme düzeni, mimari unsurlar ve dekorasyon belirli bir istikamet kazandı. Endülüs'ten Hindistan'a kadar uzanan coğrafyadaki bölgesel çeşitlilikler yanında ortak paydalar daha çok belirdi, farklı çözümleri planlayıp çizen ve uygulayan mimarlar önemli bir toplumsal konum elde etti.