Arama
Kalemin izdüşümü: Hüsnü hat
Hat, tarihi çok eskilere giden kadim bir sanattır. Zaman içinde gelişen bu sanat, Osmanlı döneminde zirve noktasına ulaşır. Kur'an-ı Kerim'i en güzel biçimde yazmayı amaç edinen hüsnü hat sanatı, günümüzde de yaşayan bir değer olarak varlığını sürdürür.
Son Abbasi halifesi Müstasım'ın kölesi olduğu söylenen Yakut el- Müsta'sımî hakkında da bilgi veren Prof. Uğur Derman, Yakut el- Müsta'sımî'nin muhakkak, sülüs, nesih, reyhani, tevki, rika gibi yazıları kullanarak, yazılara son şekli veren kişi olduğunu ifade eder.
Yakut el-Müsta'sımî kimdir?
Aklâm-ı Sitte'nin klasik ölçülerini belirleyerek hat sanatına çok önemli yenilikler getiren bir hattattır. Aklâm-ı Sitte, Yakut el- Müsta'sımî 'nin oluşturduğu muhakkak, sülüs, nesih, reyhani, tevki ve rika yazı tarzlarıdır.
Aklâm-ı Sitte, Yakut el- Müsta'sımî 'nin oluşturduğu yazı tarzları demiştik. Gelin şimdi bu yazı tarzlarını yakından tanıyalım.
➖ Sülüs Hat: Sülüsün üçte bir manasına gelir. Sülüsle yazılan harfler asıl harfe göre üçte ikisi düz, üçte biri yuvarlak biçimde yazılır. Genellikle kervansaray, cami, mezar taşı kitabelerinde sülüs hattı yaygın olarak kullanılır.
➖ Muhakkak Hat: Sülüs yazının yatkın ve yatay bölümleri daha uzun olan türüne verilen addır.
➖ Nesih Hat: Sözlükte ortadan kaldırmak anlamına gelir. Kufi hattının hükmünü kaldırdığı için bu ismi alır. Sülüs hattının küçük yazılışı olmakla birlikte genellikle Kur'an mushafları nesih hat ile yazılır.
📌Kufi Hat nedir?
Bütün harfleri köşeli olan dik, sert ve köşeli bir yazı türüdür. İslam hat sanatında en eski yazı türü olarak kabul görür.
➖ Rika Hat: Ziyadesiyle Osmanlı tarafından kullanılan rika hat, tevki hattının kurallarına bağlı sülüs şeklinde yazılan bir hattır. Seri bir şekilde yazılabildiği için Kur'an sonlarındaki dualarda, icazetnamelerde kullanılmıştır.
➖ Reyhani Hat: Reyhani ismini, reyhani çiçeğine benzediği için aldığı rivayet edilmektedir. Muhakkak hat ile yazılmış hattın küçültülmüş şeklidir. Kur'an-ı Kerim'in yazılmasında kullanılmıştır.
➖ Tevki Hat: Sülüs hattan daha küçük ve özensiz yazılır. En önemli özelliği birleşmeyen harflerin birbiriyle bağlanabilmesidir. Örneğin, halife ve vezirlerin mektuplarının tevki hat ile yazıldığı kaynaklarda geçmiştir.
Nusret Çolpan'ın minyatürlerinde İstanbul
🔶 Hüsnü hat çalışmaları, eskiden rulo şeklinde saklanırdı. Uzaktan okunacak yazıların yazılmaya başlamasıyla birlikte zamanla çerçeveleme başladı. Genelde celi yazı karakterinde kullanıldıkları belirtilir.
📌Celi nedir?
Hat sanatında bir yazı cinsi meşkedilirken kullanılan meşk kaleminden daha geniş bir kalemle yazılan iri şekilli yazı, celî olarak isimlendirilir.
🔶 Hat sanatında, zirve noktadaki güzellik İstanbul'un fethinden sonra başlar. Bu da aslında Amasyalı Şeyh Hamdullah'ın İstanbul'a gelişiyle olur. Ayrıca Sultan II. Bayezid'in de hat sanatına meraklı olduğu ve Amasya'da şehzadeyken hüsnü hat dersleri aldığı bilinmektedir.
🔶 Sultan II. Beyazid, İstanbul'a geldikten sonra Şeyh Hamdullah'a şöyle bir teklifte bulunur:
"Yakut'tan sonra acaba siz bu sanat yazılarında bir değişiklikte, bir rücaniyette bulunabilir misiniz?"
🔶Şeyh Hamdullah'ın cevabı şöyle olur:
"Yapılacağı Yakut el- Müstası'mî yapmıştır, ben böyle bir şeye lüzum görmüyorum."
🔶 Sultan II. Bayezid daha sonra; "Size hazinedeki Yakut el Müstası'mî yazılarını vereyim onlara bakın ve yeni bir tavır ortaya çıkartın." der ve yazılar kendisine verilir.
Şeyh Hamdullah, İstanbul'un Alemdağ semtinde bir ibadet yalnızlığına çekilir. Birkaç ay geçtikten sonra Şeyh Hamdullah Yakut'un yazılarından, Yakut'a muhalif olmayan fakat ondan ayrı olan bir tavır ortaya çıkartır. Onun için şu beyit söylenir:
"Şeyh oğlu Hamdi hattı tâ kim zuhûr buld
Âlemde bu muhakkak nesh oldu hatt-ı Yâkut"
Günümüz Türkçesiyle:
"Şeyh Hamdullah'ın hattı ortaya çıkınca
Yakut'u yazısının hükmünün kalmadığı muhakkaktır."
📌Sultan II. Bayezid kimdir?
Osmanlı İmparatorluğu'nun sekizinci padişahı ve Yavuz Sultan Selim'in babasıdır.
Türk kültüründe menakıbnameler