Arama
Kalemin izdüşümü: Hüsnü hat
Hat, tarihi çok eskilere giden kadim bir sanattır. Zaman içinde gelişen bu sanat, Osmanlı döneminde zirve noktasına ulaşır. Kur'an-ı Kerim'i en güzel biçimde yazmayı amaç edinen hüsnü hat sanatı, günümüzde de yaşayan bir değer olarak varlığını sürdürür.
Aklâm-ı Sitte, Yakut el- Müsta'sımî 'nin oluşturduğu yazı tarzları demiştik. Gelin şimdi bu yazı tarzlarını yakından tanıyalım.
➖ Sülüs Hat: Sülüsün üçte bir manasına gelir. Sülüsle yazılan harfler asıl harfe göre üçte ikisi düz, üçte biri yuvarlak biçimde yazılır. Genellikle kervansaray, cami, mezar taşı kitabelerinde sülüs hattı yaygın olarak kullanılır.
➖ Muhakkak Hat: Sülüs yazının yatkın ve yatay bölümleri daha uzun olan türüne verilen addır.
➖ Nesih Hat: Sözlükte ortadan kaldırmak anlamına gelir. Kufi hattının hükmünü kaldırdığı için bu ismi alır. Sülüs hattının küçük yazılışı olmakla birlikte genellikle Kur'an mushafları nesih hat ile yazılır.
📌Kufi Hat nedir?
Bütün harfleri köşeli olan dik, sert ve köşeli bir yazı türüdür. İslam hat sanatında en eski yazı türü olarak kabul görür.
➖ Rika Hat: Ziyadesiyle Osmanlı tarafından kullanılan rika hat, tevki hattının kurallarına bağlı sülüs şeklinde yazılan bir hattır. Seri bir şekilde yazılabildiği için Kur'an sonlarındaki dualarda, icazetnamelerde kullanılmıştır.
➖ Reyhani Hat: Reyhani ismini, reyhani çiçeğine benzediği için aldığı rivayet edilmektedir. Muhakkak hat ile yazılmış hattın küçültülmüş şeklidir. Kur'an-ı Kerim'in yazılmasında kullanılmıştır.
➖ Tevki Hat: Sülüs hattan daha küçük ve özensiz yazılır. En önemli özelliği birleşmeyen harflerin birbiriyle bağlanabilmesidir. Örneğin, halife ve vezirlerin mektuplarının tevki hat ile yazıldığı kaynaklarda geçmiştir.
Nusret Çolpan'ın minyatürlerinde İstanbul
🔶 Hüsnü hat çalışmaları, eskiden rulo şeklinde saklanırdı. Uzaktan okunacak yazıların yazılmaya başlamasıyla birlikte zamanla çerçeveleme başladı. Genelde celi yazı karakterinde kullanıldıkları belirtilir.
📌Celi nedir?
Hat sanatında bir yazı cinsi meşkedilirken kullanılan meşk kaleminden daha geniş bir kalemle yazılan iri şekilli yazı, celî olarak isimlendirilir.
🔶 Hat sanatında, zirve noktadaki güzellik İstanbul'un fethinden sonra başlar. Bu da aslında Amasyalı Şeyh Hamdullah'ın İstanbul'a gelişiyle olur. Ayrıca Sultan II. Bayezid'in de hat sanatına meraklı olduğu ve Amasya'da şehzadeyken hüsnü hat dersleri aldığı bilinmektedir.
🔶 Sultan II. Beyazid, İstanbul'a geldikten sonra Şeyh Hamdullah'a şöyle bir teklifte bulunur:
"Yakut'tan sonra acaba siz bu sanat yazılarında bir değişiklikte, bir rücaniyette bulunabilir misiniz?"
🔶Şeyh Hamdullah'ın cevabı şöyle olur:
"Yapılacağı Yakut el- Müstası'mî yapmıştır, ben böyle bir şeye lüzum görmüyorum."
🔶 Sultan II. Bayezid daha sonra; "Size hazinedeki Yakut el Müstası'mî yazılarını vereyim onlara bakın ve yeni bir tavır ortaya çıkartın." der ve yazılar kendisine verilir.
Şeyh Hamdullah, İstanbul'un Alemdağ semtinde bir ibadet yalnızlığına çekilir. Birkaç ay geçtikten sonra Şeyh Hamdullah Yakut'un yazılarından, Yakut'a muhalif olmayan fakat ondan ayrı olan bir tavır ortaya çıkartır. Onun için şu beyit söylenir:
"Şeyh oğlu Hamdi hattı tâ kim zuhûr buld
Âlemde bu muhakkak nesh oldu hatt-ı Yâkut"
Günümüz Türkçesiyle:
"Şeyh Hamdullah'ın hattı ortaya çıkınca
Yakut'u yazısının hükmünün kalmadığı muhakkaktır."
📌Sultan II. Bayezid kimdir?
Osmanlı İmparatorluğu'nun sekizinci padişahı ve Yavuz Sultan Selim'in babasıdır.
Türk kültüründe menakıbnameler
🔶 17. yüzyılın ikinci yarısında Hafız Osman, Şeyh Abdullah'ın yazılarına bakar ve Şeyh'in yazılarından kendi zevkine uygun harfleri seçerek, kendine özgü bir üslup geliştirir. Hafız Osman, sülüs yazıda o kadar başarılı olur ki kendisinden bir buçuk asır sonra yaşayacak olan Hattat Mustafa Rakım'ın yoluna yön verir. Hattat Mustafa Rakım, onun sülüsünü takip ederek celi yazar.
📌Hattat Mustafa Rakım kimdir?
Mustafa Rakım, sülüs ve nesih yazılarında olduğu gibi celi sülüste de özellikle istiflemedeki başarısıyla bütün hat üsluplarının zirvesine çıkar ve Hafız Osman üslubunu sülüsten celiye aktarmayı başarır. Mustafa Rakım'dan sonra gelen celi üstadı Sami Efendi, İsmail Zühdü'nün sülüs harflerini celiye tatbik ederek Mustafa Rakım Efendi'nin yoluna yeni bir yön verir.
📌Esma İbret Hanım kimdir?
Osmanlı döneminde yaşamış kadın hattatların en önde gelenidir. Topkapı Sarayı'nda ve bazı özel müze ve koleksiyonlarda sülüs-nesir hattıyla yazdığı hilyeler sergilenmektedir.