Osmanlı sanatına yansıyan 5 bitki motifi
Mimari bir yapının penceresindeki ufak bir detayından dahi, hangi döneme ait olduğunu, hangi devri temsil ettiğini hatta ustasını bile tayin edebiliriz. Kendi kültür dünyamızda da maden sanatından çinilere, ahşap oymalardan mermer taş işçiliklerine, hayatımızın her alanına nüfuz etmiş hangi süsleme detayına baksak, Osmanlı medeniyetinin izlerini görürüz. Sizler için bitkilerin Osmanlı sanatına nasıl yansıdığını derledik.
Giriş Tarihi: 24.08.2019
12:55
Güncelleme Tarihi: 31.05.2022
11:04
Sanatımızın her alanında uygulanan kompozisyonların içinde en çok kullanılan motiflerden olan yaprak motifi, tezhib sanatından kalem işine, çiniden halılarımıza, cilt sanatımızdan maden taş ve mermer oymalara, ahşaptan tuvale kadar aklınıza gelebilecek her sanat dalı ve uygulama yüzeylerinde çeşitli ölçü ve tarzlarda kullanılmıştır.
Osmanlı sanatında 15. yüzyılda Baba Nakkaş, 16. yüzyılda Şahkulu gibi yüzyılları tarzları ile etkilemiş olan sanatçıların vazgeçilmezlerinden olan yaprak motifi sazyolu üslubunda en güzel örneklerini verirken, Nakkaşbaşı Kara Memi'nin çalışmalarında doğadaki halleri ile yer almıştır. Yaprak motifi, 18. yüzyılda Osmanlı natüralist üslubunun ve 19. yüzyılda da Türk rokokosunun vazgeçilmezi olmuştur.
On altıncı yüzyıl Osmanlı tezhib sanatına damgasını vuran ve saray başnakkaşı Şahkulu'nun kendine has üslubu ile geliştirdiği sayolu tercihen açık renk zeminli kağıtlara is mürekkebi kullanılarak çalışılmıştır. Bu üslupta, fırça karakteri son derece güçlüdür ve günümüze kadar gelen bir tezhib ekolüdür. Günümüz tezhib sanatı anlayışında, klasik dönemin dışında gelişen bu akım, yapıldığı dönem için bile uç noktada yaratıcı bir tarzdır.
Bu tarzda inceden kalına giden nüanslı fırça çekişleri ile yapılan damarsal hatlar stilize yaprak ve hayvan motiflerine hareket ve derinlik vermektedir. Bu nüanslı çalışmalar, Şahkulu tarzının belirleyici unsurlarıdır. Sazyolu tarzındaki çalışmalarda, bitkisel kökenli motiflerin yanı sıra hayvan mücadele sahnelerinin bir arada kullanıldığı kompozisyonlar da uygulanmıştır. Hayvan motiflerinin kıvraklığı ile bitkisel motiflerin dallarının kıvraklığı muhteşem bir birliktelik ve uyum içerisindedir.
Sazyolu yaprağı, saray nakkaşhanesinde 16. yüzyılın ikinci yarısı ve 18. yüzyılın ilk yarısında, tezhibden çiniye, kalem işinden kumaşa, halıdan cilt sanatına kadar tüm sanatlarımızda kullanılan bir motiftir. Tezhib sanatında 16. Yüzyıla damgasını vuran Şahkulu'nun eserlerinde, II. Murad Albümü olarak tanınan 1572 tarihli albümdeki sayfa kenarlarında ve 18. Yüzyılın en önemli müzehhibi Ali Üsküdari'nin eserlerinde olduğu gibi İÜK, TİEM ve Süleymaniye Kütüphanelerinde de sazyolu yapraklarından oluşan eserler görülür.